فارسیبیماری آلزایمر و پاسخ به چند سوال
آلزایمر شایع‌ترین نوع بیماری دمانس یا زوال عقل است. دمانس بیماری زوال عقل یا اختلال پیش رونده در توانایی‌های شناختی است. انواع مختلف دمانس باعث تخریب پیش‌رونده سیستم اعصاب مرکزی می‌شود. در نتیجه بیماری دمانس سلول‌های عصبی در قشر خاکستری و مناطقی از ساب کورتکس مغز از بین می‌روند. تخریب سلول‌های عصبی در بیماری دمانس تدریجی بوده و به مرور باعث از دست رفتن توانایی‌های شناختی می‌شود. آلزایمر شناخته‌شده‌ترین و شایع‌ترین نوع دمانس است. در ادامه اطلاعات مهمی در مورد آلزایمر و درمان آلزایمر را با شما به اشتراک می‌گذاریم.
آلزایمر ارتباط مستقیمی با افزایش سن جمعیت دارد. شیوع کلی بیماری در جهان، در حال حاضر کمتر از یک درصد است. اما پیش‌ینی می‌شود تا سال 2050 میلادی از هر 85 نفر، یک نفر به آلزایمر مبتلا باشد. مانند دیگر انواع دمانس، این بیماری نیز در افراد مسن شایع‌تر است. به طوری‌که حدود 5 درصد افراد بالای 65 سال به بیماری آلزایمر مبتلا هستند و با افزایش سن این میزان به شکل قابل توجه افزایش پیدا می‌کند. با افزایش سن تعداد مبتلایان خانم بیشتر از آقایان است. اما به دلیل بیشتر بودن طول عمر خانم‌ها، با تعدیل اثر سن عملا تفاوتی بین شیوع آلزایمر در دو جنس وجود ندارد.
اولین علامت آلزایمر بروز مشکلات حافظه است. مناطق مربوط به حافظه در مغز، معمولا جزء اولین مناطقی هستند که از بیماری آلزایمر آسیب می‌بینند. در ابتدا حافظه‌های قبلی موجود و در دسترس بیمار است اما تشکیل حافظه‌های جدید دچار اختلال می‌شود. به عنوان مثال بیمار اتفاقات روز گذشته را به خاطر نمی‌آورد اما خاطرات پارسال و گذشته‌های دورتر را به یاد می‌آورد. در مراحل بعدی به تدریج حافظه‌های اخیر هم دچار مشکل می‌شود و فرد اسامی افراد و اشیاء را فراموش می‌کند.
در مراحل پیشرفته‌تر، بیمار مسیرها و آدرس‌ها را فراموش می‌کند و حتی نمی‌تواند مسیر منزل خودش را پیدا کند. این مسائل باعث اختلال در عملکردهای شغلی و اجتماعی بیمار شده و منجر به اضطراب و افسردگی در او می‌شود. توهم و هذیان، کاهش توانایی‌های حرکتی و ناتوانی در انجام کارهای شخصی در مراحل بعدی بروز پیدا می‌کند. مرگ بیمار به طور میانگین 4 تا 16 سال بعد از بروز علائم و تشخیص بیماری آلزایمر اتفاق می‌افتد.
علائم بیماری آلزایمر چیست و روند پیشرفت آن چگونه است؟
اولین علامت بیماری آلزایمر اختلال حافظه اخباری است. برای آشنایی با انواع حافظه مقاله توانبخشی شناختی را مطالعه کنید. فرد وقایع اخیر را به یاد نمی‌آورد؛ به عنوان مثال فراموش می‌کند که وسایلش را کجا گذاشته، یا دیشب شام چه خورده است. همزمان حافظه آینده‌نگر نیز آسیب می‌بیند و بیمار دیگر نمی‌تواند برنامه‌های کاری خود را به یاد بیاورد یا داروهای خود را در زمان مقرر بخورد. در این مرحله معمولا حافظه‌های قدیمی‌تر سالم و دست نخورده هستند. اما با پیشرفت بیماری خاطرات قدیمی‌تر هم فراموش می‌شوند. روند پیشرفت بیماری باعث آسیب تدریجی اطلاعات قدیمی‌تر می‌شود. در این مرحله توانایی‌های بینایی فضایی نیز دچار اختلال شده و فرد مثل گذشته نمی‌تواند مسیرها و آدرس‌ها را پیدا کند. امکان گم شدن بیماران از این مرحله به بعد بیشتر می‌شود.
در نهایت اطلاعات بسیار قدیمی و اولیه بیمار نیز آسیب دیده و فرد دیگر حتی هویت و اسم خودش را نیز فراموش می‌کند. به دلیل آسیب سلول‌های عصبی قشر خاکستری مغز، به تدریج رفلکس‌های اولیه ظاهر و عضلات دچار اسپاسم می‌شوند. اختلالات حرکتی جزء علائم پیشرفته بیماری است. بیمار دچار اختلال بلع می‌شود و تغذیه دهانی با مشکل مواجه می‌شود. در این مرحله برای پیشگیری از آسپیراسیون و عوارض جدی آن ارزیابی‌های تخصصی و آندوسکوپی بلع توصیه می‌شود. برنامه بازتوانی و درمان اختلال بلع به منظور ادامه حتی‌المقدور تغذیه دهانی برای بیماران ضروری است. در صورت عدم امکان تغذیه دهانی، راه‌های جایگزین مانند لوله تغذیه اجرا می‌شود.
علت آلزایمر چیست؟ چه اتفاقی می افتد که فرد دچار این بیماری می شود؟
علت بیماری آلزایمر هنوز ناشناخته است اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. بیماری در اثر تخریب اتصالات بین سلول‌های عصبی (سیناپس) و نورون‌ها ایجاد می‌شود. این مساله منجر به ایجاد پلاک‌های آملیوئیدی و نوروفیبریلاری تانگل‌ها می‌شود و عملکرد سلول‌ها و مدارهای عصبی را در مغز مختل می‌سازد.
چه عواملی باعث افزایش احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر می شوند؟
یکی از ریسک فاکتورهای بیماری آلزایمر ژنتیک است. جهش‌های ژنتیکی و آلل‌های مشخصی در جایگاه‌های متعدد روی کروموزوم های 14، 16، و 21 با بروز این بیماری ارتباط دارند. البته وجود این جهش‌ها یا آلل‌ها لزوما به این معنی نیست که فرد حتما به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شود و فاکتورهای متعدد دیگری از جمله فاکتورهای محیطی در ابتلا به بیماری آلزایمر دخیل هستند. بیماریهای قلبی عروقی، فشار خون، مصرف سیگار، چاقی، تروماهای مغزی و ابتلا به دیابت نوع دو از جمله عواملی هستند که خطر ابتلا به بیماری آلزایمر را افزایش می‌دهند.
اضطراب و افسردگی مزمن هم از جمله عواملی هستند که با مهار فرایند پلاستیسیتی و تشکیل ارتباطات نورونی، مغز را در برابر ابتلا به بیماری آلزایمر آسیب پذیرتر می‌کنند. به همین دلیل کنترل و درمان وضعیت‌های روانشناختی آسیب‌زا مانند اضطراب و افسردگی با استفاده از خدمات مشاوره و روانشناسی برای پیش گیری از افت توانایی‌های شناختی و ابتلا به بیماری آلزایمر مهم است.
چه افرادی کمتر در معرض خطر آلزایمر هستند؟
در مقابل عوامل خطری که ذکر شد یک سری از عوامل هستند که احتمال ابتلا به بیماری آلزایمر را کاهش می‌دهند. گروهی از این عوامل می‌توانند سن بروز بیماری آلزایمر را به طور قابل توجه عقب بیاندازند. یکی از اصلی‌ترین استراتژی‌ها که در حوزه علوم اعصاب و توانبخشی عصبی خیلی روی آن تاکید می‌شود مفهومی به اسم Brain Reserve یا ذخیره مغزی است. این مفهوم به نوعی روی افزایش تاب آوری مغز درمقابل بیماری‌ها و فرآیند پیر شدن مغز تاکید دارد. استفاده حداکثری از ظرفیت‌های مغزی باعث می‌شود که مغز در مقابل بیماریهای دژنراتیو مانند آلزایمر یا فرآیند پیر شدن طبیعی تاب‌آوری بیشتری داشته باشد.
یادگیری زبان‌های بیشتر، یادگیری موسیقی، وجود چالش‌های متعدد و فعالیت‌های حل مساله مداوم، مطالعه مداوم، و انجام مداوم فعالیت‌های شناختی از جمله مواردی هستند که تاب‌آوری مغز را بیشتر می‌کنند. افزایش توانایی‌ها و مهارت‌های شناختی با استفاده از توانبخشی شناختی یکی از راه‌های اثرگذار است. علاوه براین ورزش و فعالیت فیزیکی مداوم و رژیم غذایی مدیترانه‌ای نیز از جمله عواملی هستند که خطر ابتلا را کاهش می‌دهند.
تفاوت آلزایمر با فراموشی طبیعی چیست؟
همچنان‌که به خاطرسپاری اطلاعات جدید یک امر طبیعی در مغز سالم است، فراموشی نیز به عنوان یک فرآیند طبیعی در هر مغز سالم و در تمام سنین اتفاق می‌افتد. مغز انسان به عنوان مرکز سازماندهی رفتار، افکار، هیجانات و ارتباطات اجتماعی یک عضو بسیار پر کار از بدن است که به طور شبانه روز و مداوم حجم عظیمی از اطلاعات برون زاد و درون زاد فرد را پردازش می‌کند. برای انجام این مسئولیت، مغز به شدت از اصل اقتصادی بودن فرایندها پیروی می‌کند و معمولا اطلاعات اضافی و غیرقابل استفاده را فراموش می‌کند. بر این اساس فراموشی را به عنوان یک فرآیند طبیعی در مغز سالم می‌شناسیم. این فراموشی‌ها به شدت تحت تاثیر اهمیت و اولویت اطلاعات، شیوه ذخیره و هیجانات و عواطف مرتبط با این اطلاعات است. براین اساس تفاوت فراموشی‌های طبیعی با آلزایمر در نوع اطلاعاتی است که فرد فراموش می‌کند. در آلزایمر تمام حافظه فرد در معرض خطر است و به تدریج فرد حتی هویت خود و نوع و شکل ارتباطش با پیرامون و اطرافیان را از دست می‌دهد.
آیا می توان وقوع آلزایمر را پیش بینی کرد؟
یک اصطلاح مهم که لازم است به آن اشاره کنیم وضعیتی به اسم Mild Cognitive Impairment (MCI) یا آسیب‌شناختی خفیف است. شاخص‌ترین علامت این وضعیت اختلال حافظه است. شدت اختلال به میزانی است که فرد و اطرافیان نزدیک متوجه آن می‌شوند اما در فعالیت‌های روزمره شغلی و اجتماعی فرد مشکلی ایجاد نمی‌کند. حدود 20 درصد از افراد بالای 65 سال به این وضعیت دچار هستند. یک مساله مهم این است که خطر ابتلا به آلزایمر در کسانی که به MCI مبتلا هستند خیلی بیشتر از افرادی است که این وضعیت را ندارند. معمولا 7 تا 20 درصد این وضعیت به بیماری آلزایمر تبدیل می‌شود.
امروزه تمرکز بسیاری از تحقیقات حوزه آلزایمر روی شناخت فاکتورهایی است که روی ابتلا افراد با MCI به آلزایمر اثر دارند. البته وضعیت شناختی در درصد بالایی از این افراد بهبود یافته یا در حالت ثبات باقی می‌ماند و تبدیل به آلزایمر نمی‌شود. تشخیص زودهنگام، تقویت فاکتورهای پیشگیری کننده و حذف و کنترل عوامل خطر ابتلا به آلزایمر در بین این افراد مهم است. توانبخشی شناختی و افزایش سلامت روان با خدمات مشاوره و روانشناسی برای این گروه از افراد توصیه می‌شود. برخی تحقیقات اثرگذاری مثبت تحریک الکتریکی مغز (tDCS) را روی بهبود توانایی حافظه در افراد مبتلا به MCI تایید کرده‌اند.
آیا آلزایمر دارویی دارد؟ چه چیزهایی به درمان آلزایمر کمک می کند؟
برخی داروها مانند ممانتین، تاکرین، دونپزیل و ریواستیگمین برای درمان آلزایمر تجویز می‌شوند. ممانتین یک انتاگونیست گلوتامات است. تاکرین، دونپزیل و ریواستیگمین مهارکننده‌های استیل کولین استراز هستند. این داروها برای درمان آلزایمر تایید شده و اثرات مثبتی روی وضعیت شناختی بیمار و دیگر علائم بیماری دارند. اما به طورکلی روند دژنراسیون و تخریب سیستم عصبی در بیماری آلزایمر متوقف نمی‌شود و هیچ دارویی برای درمان کامل آلزایمر تاکنون معرفی نشده است. تحقیقات امیدبخشی روی برخی داروها و روش های درمانی جدید برای توقف روند دژنراسیون و درمان آلزایمر در جریان است.
اخیرا در سال 2023 سازمان غذا و داروی آمریکا دارویی جدید به نام لکمبی را برای درمان آلزایمر تایید کرد. لکمبی برای درمان آلزایمر در مراحل اولیه بیماری و افراد دارای اختلال شناختی خفیف توصیه شده است. داروی لکمبی پیشرفت بیماری آلزایمر را در مراحل ابتدایی به شکل چشمگیری کند می‌کند اما آن را متوقف نمی‌سازد. با این وجود لکمبی هم مانند داروهای قبلی درمان قطعی بیماری آلزایمر نیست و باعث بهبود مهارت‌های از دست رفته شناختی بیمار از جمله حافظه نمی‌شود. همچنین لکمبی از پیشرفت بیماری آلزایمر و بدتر شدن وضعیت بیمار نیز جلوگیری نمی‌کند بلکه پیشرفت آن را کند می‌سازد.
امید است در آینده روزنه‌های امید برای درمان آلزایمر و کمک به بیماران مبتلا گشوده شود. تا آن زمان بهترین کار اصلاح سبک زندگی، افزایش ذخیره مغزی با فعالیت های شناختی مفید، پرهیز از استرس، درمان افسردگی و کنترل بیماری‌هایی مانند دیابت و فشارخون برای کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و عقب انداختن بروز آن است.
بدون دیدگاه