فارسیآیا دوزبانگی باعث اختلال گفتاری در کودکان می شود؟
دوزبانگی؛ ضرورتی اجتناب ناپذیر
دوزبانگی در ایران و بسیاری از نقاط دیگر جهان یک ضرورت اجتناب ناپذیر است. ارزش ذاتی زبان مادری و ضرورت آموزش و فراگیری زبان های مادری برای پیشگیری از گسست نسلی حقیقتی علمی و پذیرفته شده است. از طرف دیگر لزوم یادگیری زبان رسمی، آموزش آن را به دانش آموزان اجتناب ناپذیر می کند. از طرفی امروزه بسیاری از خانواده ها آموزش زباهایی مانند انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و حتی چینی را جزء اولویت های خود می دانند. به همین دلیل بسیاری از کودکان به صورت دوزبانه رشد خواهند کرد. در این راستا سوال مهم این است که تاثیر دوزبانگی بر رشد گفتار چیست؟
دوزبانه شدن چه اثری روی رشد گفتار و زبان کودک دارد؟
تاثیر دوزبانگی بر رشد گفتار از موضوعات مهم حوزه عصب-زبانشناسی است. یکی از ادعاهایی که همواره باعث نگرانی خانواده ها می شود امکان ایجاد تاخیر گفتاری یا اختلال گفتاری در کودکان دوزبانه است. آیا دوزبانه شدن کودکان احتمال اختلال گفتاری را در آن ها بیشتر می کند؟ تاثیر دوزبانگی بر رشد گفتار چگونه است؟ آیا دوزبانگی کودکان باعث تاخیر گفتاری می شود؟ برخی باورهای عمومی و گزارش های غیرمستند همواره خطر ایجاد تاخیر گفتاری و اختلال گفتاری را در صورت دوزبانه شدن کودکان به والدین گوشزد می کنند. والدین نیز بین ضرورت یادگیری دو یا چند زبان و خطر مشکلات و اختلال گفتاری دچار سردرگمی می شوند.
پژوهش های زیادی روی تاثیر دوزبانگی بر رشد گفتار انجام شده است. ادعای ابتلا به اختلال گفتاری و ایجاد تاخیر گفتاری در صورت دوزبانه شدن کودکان عمدتا بر مبنای فرضیه های ذهنی بوده و شواهد علمی برای آن گزارش نشده است. به عنوان مثال شیوع هیچ کدام از اختلالات گفتار و زبان در جوامع دوزبانه بیشتر از جوامع تک زبانه نیست. شیوع لکنت در کرمانشاه یا تبریز یا زاهدان به عنوان کانون های جمعیتی دوزبانه تفاوتی با یزد یا اصفهان ندارد. همین مساله در مورد دیگر اختلالات گفتار و زبان صادق است. هیچ گزارش علمی مستندی از وجود تاخیر گفتاری در هیچ منطقه دوزبانه ای از دنیا وجود ندارد. بر این اساس خطر ایجاد تاخیر یا اختلالات گفتار و زبان در کودکان دو زبانه به هیچ عنوان بیشتر از گروه تک زبانه نیست. تحقیقات نشان می دهد تاثیر دوزبانگی بر رشد گفتار نه تنها منفی و نگران کننده نیست بلکه می تواند نتایج مفیدی روی رشد شناختی کودک داشته باشد.
باورهای رایج غیرعلمی و پرهیز از دوزبانگی
با این وجود تصورات اغلب والدین و تا حدی درمانگران متفاوت از این است. این مساله نشان دهنده شکافی قابل توجه بین یافته های علمی و باور عمومی است. به همین دلیل گاهی دوزبانگی زودهنگام بی دلیل از طرف والدین رد شده و حتی مانع از مواجه کودک با یکی از زبان های موجود در محیط می شوند. گاهی حتی کوچک ترین کلام به زبانی خاص را به بدترین شیوه مانع می شوند. از طرفی این مساله حتی توسط برخی درمانگران به عنوان توصیه ای درمانی ارائه می شود. کم نیستند والدینی که به عنوان اولین راهکار جهت درمان لکنت فرزندشان، توصیه به حذف یکی از زبان های محیط کودک شده اند. این تصور نادرست گاهی حاصل مقایسه کودکان دوزبانه با کودکان تک زبانه است. شاید خزانه واژگانی کودک دوزبانه در هر کدام از زبان ها در مقایسه با کودک تک زبانه کمتر باشد، اما مجموع خزانه واژگانی او در هر دو زبان حتی از کودک تک زبانه نیز بیشتر است. به این ترتیب مغز کودک دوزبانه نه تنها عقب تر از کودک تک زبانه نیست بلکه حتی خزانه واژگانی بهتری دارد.
به عنوان مثال یک کودک دوزبانه کورد-فارس احتمالا 50 واژه کوردی و 50 واژه فارسی دارد. در مقابل پسرعموی تک زبانه او 90 واژه فارسی بلد است. اگر چه احتمال دارد توانایی ارتباط کلامی کودک اول در زبان فارسی کمتر از کودک دوم باشد اما او حتی 10 واژه بیشتر از کودک دوم می داند و مغز توانمندتری دارد. خیر خوب این است که توانایی کمتر او در برقراری ارتباط کلامی در زبان دوم با گذشت زمان کاملا جبران شده و حتی از کودک تک زبانه نیز فراتر می رود.
راه حل علمی برای واقعیت دوزبانگی
دقیقا به همان میزانی که یک کودک تک زبانه احتمال دارد به تاخیر یا اختلال گفتاری مبتلا شود به همان میزان نیز کودک دوزبانه احتمال دارد در معرض این مسائل باشد. اینکه یک کودک دوزبانه مبتلا به اختلال گفتاری است می تواند دلایل متعدد دیگری داشته باشد. شواهد علمی نشان می دهد که این مساله را نباید به دوزبانگی نسبت داد. چالش موجود برای متخصصان اطفال و متخصصان گفتاردرمانی در قدم اول تشخیص وجود اختلال گفتارو زبان است. در مرحله بعدی تشخیص این مساله است که آیا علائم موجود قسمتی از فرآیند رشد طبیعی گفتارو زبان در کودک دوزبانه است یا بخشی از یک اختلال. اگر والدین کودک دوزبانه نگران تاخیر گفتاری در کودک خود هستند بهتر است با یک متخصص گفتاردرمانی مشورت کنند. برخی پزشکان متخصص اطفال یا گفتاردرمانگران با گفتن اینکه “نگران نباش، منتظر بمان، یا در حال حاضر نیاز به کار خاصی نیست” گرایش به ساده گرفتن مساله داشته و به والدین اطمینان و دلگرمی می دهند. هرچند گاهی این اطمینان دادن ها درست نیست و نیاز به بررسی بیشتر کودک و محیط زبانی او وجود دارد. برخی از پزشکان و گفتاردرمانگران هم گرایش به منع دوزبانگی دارند و از همان ابتدا توصیه به حذف محیط دوزبانه می کنند. اما این توصیه ها به هیچ عنوان علمی نبوده و توسط یافته های پژوهشی حمایت نمی شوند. گفتن این نکته شاید قانع کننده باشد که حتی تاخیر و اختلال گفتاری کودکان دوزبانه مبتلا به اوتیسم و سندرم داون بیشتر از تک زبانه های مبتلا به این مشکلات نیست.
در برخی موارد توصیه این است که والدین به متخصصینی مراجعه بکنند که در حوزه دوزبانگی دانش و تجربه کافی دارد. مداخلات زودهنگام در محیط زبانی می تواند اثرات مثبت قابل توجهی روی رشد توانایی های زبانی کودک دوزبانه داشته باشد. عدم تجربه و دانش کافی در حوزه دوزبانگی احتمال تشخیص و توصیه های اشتباه را بالا می برد. درمانگر دوزبانه و متخصصانی که در زمینه دوزبانگی تجربه و دانش کافی دارند از تشخیص های اشتباه و قضاوت های سوگیرانه والدین جلوگیری می کنند. ارزیابی یک کودک دوزبانه فرآیند سختی است و درمانگر و والدین باید برای انجام درست آن با هم همکاری کنند. در این راستا متخصص گفتاردرمانی باید:
1. توانایی های زبانی کودک را در هر دو زبان به دقت ارزیابی کند.
2. یک تصویر کلی از وضعیت های طبیعی و پاتولوژیک زبانی کودک در هر دو زبان ترسیم نماید.
3. وجود تاخیر یا اختلال در هر کدام از زبان ها را ارزیابی و تعیین نماید.
4. توانایی ها و ظرفیت های زبانی کودک دوزبانه را در مقایسه با همسن های تک زبانه و دوزبانه او بسنجد.
5. مداخلات مناسب و موثر جهت توسعه و تسهیل رشد شناختی و زبانی شامل تغییرات محیط زبانی و مداخلات درمانی توانبخشی را طراحی و اجرا کند.
این مراحل گفته شده مشکل و تا حدی درهم تنیده به نظر می رسند اما برای رشد زبان در کودک دوزبانه کمک کننده خواهد بود. والدین نیز می توانند از طریق فراهم کردن محیط زبانی غنی و استفاده از هر دوزبان به روش صحیح تاثیر دوزبانگی بر رشد گفتار را مدیریت کنند و از ایجاد تاخیر گفتاری و اختلال گفتاری کمک پیشگیری نمایند. در نهایت ذکر این نکته ضروری است که مقایسه کودک دوزبانه با همسن های تک زبانه در سالهای ابتدایی درست نیست. به همین دلیل بسیاری از مراکز علمی دنیا به دنبال طراحی جدول های رشد زبان برای کودکان دوزبانه هستند، مراحل و جدولهایی که قاعدتا با افراد تک زبانه متفاوت است.
بدون دیدگاه