همه چیز درباره تقویت حافظه و اهمیت آن

تقویت حافظه ، مشکلات حافظه ، اختلال حافظه
تقویت حافظه ، مشکلات حافظه ، اختلال حافظه

امروزه مساله فراموشی و مشکلات ناشی از آن و راه‌های تقویت حافظه به یکی از دغدغه‌های مهم تبدیل شده است. هر روز  تعداد بیشتر و بیشتری از افراد از فراموشی و مشکلات حافظه خود گلایه‌مند هستند. همه ما روزانه اطلاعات مهمی مانند نام افراد، کارهای روزمره یا تماس‌های ضروری را فراموش می‌کنیم و نگران می‌شویم که شاید داریم آلزایمر می‌گیریم؟ اما فراتر از مساله به یادآوری قرارهای کاری مهم یا اسم افراد، حافظه نقشی بسیار پررنگ تر در زندگی ما دارد. 

نقش حافظه در زندگی انسان

به جرات می‌توان گفت آنچه باعث تکامل انسان به شکل حاضر و تشکیل نهادهای اجتماعی پیچیده شده، توانایی ذخیره اطلاعات و حافظه است. همزمان حافظه و خاطرات ما به طور کامل شخصیت ما را شکل می‌دهند. حافظه به ما کمک می کند که زندگی‌نامه‌های شخصی خود را درونی کنیم و داستان‌های مربوط به زندگی خود را به خاطر بسپاریم. حافظه به صورت مداوم به ما یادآوری می‌کند که کی هستیم و با چه کسانی مرتبط هستیم، چه کسانی را در طول زندگی خود تحت تأثیر قرار داده‌ایم و چه کسانی ما را تحت تأثیر قرار داده‌اند. حافظه جوهره وجودی ما را تشکیل می‌دهد. 
 
به همین دلیل مشکلات حافظه بخصوص در دوران سالمندی مسئله‌ای مهم بوده و می‌تواند به معنای از دست دادن هویت و جوهره وجودی فرد باشد. از طرفی مشکلات حافظه بر همه جنبه‌های زندگی، مانند کارآیی شغلی یا ارتباطات اجتماعی و خانوادگی تأثیر می‌گذارد. بنابراین، جای تعجب نیست که نگرانی در مورد مشکلات حافظه و کاهش مهارت‌های شناختی یکی از ترس‌های جدی افراد بخصوص از دوره میان سالی باشد. 

دلیل اصلی ایجاد مشکل حافظه یا اختلال حافظه چیست؟

چه چیزی باعث می‌شود که برخی افراد حافظه خود را از دست بدهند در حالی که دیگران باهوش و زرنگ باقی بمانند؟ واقعیت این است که پاسخ این سوال تنها یک جواب ساده نیست. یکی از مهم‌ترین عوامل ژنتیک است. ژن‌ها روی توانایی‌های شناختی و از جمله حافظه و مشکلات آن نقش دارند. اما ژن‌ها تنها عامل موثر در این زمینه نیستند. 
 
انتخاب‌های ما در زندگی بخصوص در زمینه رژیم غذایی و سبک زندگی نقش بسزایی در تقویت حافظه یا آسیب به آن دارند. اثرگذاری پیروی از یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم، عدم استعمال دخانیات و کنترل فشار خون، کلسترول و قند خون برای تقویت حافظه و محافظت از آن به اثبات رسیده است. همچنین داشتن یک زندگی ذهنی فعال نیز مهم است. همانطور که عضلات با ورزش استفاده اصولی قوی‌تر می‌شوند، ورزش ذهنی نیز به حفظ مهارت‌های ذهنی و حافظه کمک می‌کند.

حافظه چیست؟

با افزایش سن، مقدار مشخص اما ناچیزی از اطلاعات ذهنی خود را از دست می‌دهیم. این مساله ما را نگران می‌کند. اما راه‌هایی وجود دارد که می‌تواند این روند را بسیار کند کرده و باعث تقویت حافظه شود. به منظور تقویت حافظه درک مفهوم علمی و شیوه عملکرد آن مهم است. به چه چیزی حافظه می‌گویند؟ خاطرات در کجای مغز ذخیره می‌شوند و مغز چگونه آنها را بازیابی می‌کند؟
 
به زبان ساده، حافظه توانایی ما در به یاد آوردن اطلاعات است. اما در واقع انواع مختلف اطلاعات به شیوه‌های متفاوت حفظ و بازیابی شده و تنواع مختلفی از حافظه وجود دارد. به عنوان مثال، به خاطر سپردن طراحی دکوراسیون خانه دوستتان از نظر محتوا و هدف با به خاطر سپردن شماره تلفن رستورانی هنگام شماره‌گیری جهت سفارش غذا متفاوت است. بر این اساس حافظه را به دو دسته حافظه کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می‌کنند. 
 
حافظه‌های کوتاه مدت شامل اطلاعاتی است که فقط برای چند ثانیه یا چند دقیقه نیاز به یادآوری دارد و بعد از آن برای جلوگیری از اشغال ظرفیت مغزی باید فراموش شوند. مثلا هنگام رد شدن از یک تقاطع باید به همه جهت ها دقت کنید و مطمئن شوید که هیچ ماشینی وجود ندارد. اما پس از رد کردن تقاطع، دیگر نیازی به این اطلاعات ندارید و مغز شما به سرعت آنها را به عنوان اطلاعات غیرضروری دور می‌ریزد. 
 
حافظه‌ی بلند مدت حاوی اطلاعاتی هستند که شما، هویت شما و مهارت‌ها و توانایی‌هایتان را شکل می‌دهند. این حافظه شامل اطلاعاتی است که شما در مورد حقایق (مانند پایتخت کشورها یا خواص مواد غذایی)، رویدادها (مانند جزئیات مراسم عروسی‌تان یا جشن فارغ‌التحصیلی) و مهارت‌ها (مانند تایپ کردن یا رقصیدن) در مغز خود ذخیره کرده‌اید. حافظه بلند مدت برعکس حافظه کوتاه مدت بادوام اما قابل تغییر است. یک خاطره می‌تواند بر اساس بازگویی یک داستان یا اطلاعات جدیدی که ازدیگر منابع می‌گیرید تکامل یابد. یا اینکه مهارت شما در زمین‌های مختلف می‌تواند به مرور تقویت شود. 
حافظه 1
حافظه 1

خاطرات در کجای مغز ذخیره می شود؟

همه خاطرات در یک مکان واحد در مغز ذخیره نمی‌شوند. در واقع هر خاطره از اجزای حسی مختلف و تفسیرهای ذهنی شما از آن اجزا حسی تشکیل شده است. اجزای حسی یک خاطره شامل اطلاعات بینایی، شنیداری، بویایی، صدا و غیره در نواحی مختلف مغز توزیع و ذخیره می‌شوند. به یادآوردن هر خاطره زمانی رخ می‌دهد که مغز تکه‌های حسی، شناختی، روانی  و هیجانی هر خاطره را دوباره کنار هم قرار ‌دهد. 
 
هر بار که یک خاطره ایجاد می‌شود، اجزای سازنده آن در منطقه‌ای در عمق مغز به نام هیپوکامپ فهرست می‌شوند. در کنار هیپوکامپ، جای دیگری از مغز به نام آمیگدال قرار دارد که مرکز احساس و هیجان مغز است. این قسمت از مغز خاطرات خاصی را به عنوان مهم یا از نظر احساسی قوی علامت‌گذاری می‌کند. سپس اجزای مختلف حافظه که توسط هیپوکامپ لیست و طبقه بندی شده اند در بخش‌های مرتبط قشر خاکستری مغز پردازش و ذخیره می‌شوند. 
 
وقتی زمان بازیابی یک خاطره فرا می‌رسد، شما به قسمتی از قشر مغز به نام لوب‌ پیشانی نیاز دارید. این قسمت در توجه و تمرکز نقش دارد. به کمک این قسمت از مغز قطعات و اجزای مختلف حسی، شناختی، روانی، و هیجانی حافظه از نواحی مختلف قشر خاکستری مغز که در آن ذخیره شده‌اند، بیرون کشیده می‌شوند تا شنا بتوانید آن خاطره را برای خود یا دیگران بازگو کنید. 
 
به عنوان مثال، به یادآوری فیلمی که چندماه پیش دیده اید شامل بیرون کشیدن اطلاعات بینایی از ناحیه بینایی مغز برای به خاطر آوردن صحنه‌ها و چهره بازیگران است. همچنین اطلاعاتی از ناحیه تمپورال کنترل کننده زبان برای به خاطر آوردن دیالوگ‌ها فراخوانی می‌شود. همزمان اطلاعات مربوط به موسیقی متن یا جلوه‌های صوتی از ناحیه شنیداری بازیابی می‌شود. احساس شما نسبت به شخصیت‌ها و صحنه‌ها میز از مناطق مرتبط فراخوانی می‌شود. در نهایت این اجزا با هم یکپارچه می‌شوند تا یک الگوی عصبی منحصربه‌فرد مربوط به یادآوری آن فیلم را تشکیل می‌دهند. این الگو در مغز شما خاموش است اما هر وقت نیاز به یادآوری آن فیلم داشته باشید فعال می‌شود و شما فیلم را به جزئیات به خاطر می‌آورید. 

چه چیزی باعث از دست دادن حافظه و فراموشی می‌شود؟

مانند سایر قسمت‌های بدن، مغز ما نیز با افزایش سن پیر شده و تغییر می‌کند. به همین دلیل با افزایش سن در به خاطر سپردن اطلاعات جدید دچار مشکل می‌شویم. این وضعیت نگران کننده نیست و مقداری از مشکل حافظه در افراد مسن کاملاً طبیعی بوده و نشان دهنده بیماری‌هایی مانند آلزایمر نیست. 
 
با افزایش سن، هم شیمی مغز و هم یکپارچگی شبکه عصبی مغز دچار تغییر می‌شوند. بیشتر مشکلات حافظه در افراد مسن در واقع فقط کند شدن عملکرد مغز است. فرد سالمند هنوز هم می‌تواند اطلاعات زیادی را یاد گرفته و به خاطر بیاورد، اما مغز آن ها به زمان بیشتر و میزان بیشتری از انگیزه و اراده نیاز دارد تا این کار را انجام دهد. 
 
برخی از مشکلات حافظه ناشی از ضربه به سر است. آسیب‌های مغزی ناشی از ورزش‌های پربرخورد مانند بوکس و فوتبال می‌تواند باعث ایجاد مشکلات حافظه شود. همچنین از دست دادن حافظه می‌تواند بخشی از یک بیماری مغزی باشد. اختلال حافظه می‌تواند در افراد مبتلا به افسردگی، اختلال عملکرد تیروئید و حتی کمبود ویتامین نیز رخ دهد. همچنین  استرس، خستگی، کمبود خواب و احساس تحت فشار بودن می‌تواند باعث از دست دادن حافظه کوتاه مدت و فراموشی شود.

اختلال حافظه در دوران میانسالی

در زندگی امروزی میانسالی دوره دشواری از زندگی است. مسئولیت‌های سنگین و متعدد و نگرانی برای بچه‌هایی که به دلیل بالا رفتن سن ازدواج، در زمان میانسالی والدین هنوز کودک و چه بسا طفلی شیرخواره‌اند فشارهای مضاعف جسمی و روانی به والدین وارد می‌کند. به همین دلیل بسیاری از افراد میانسال احساس حواس‌پرتی، کاهش تمرکز و اختلال حافظه می‌کنند. 
 
بسیاری از این علائم مشکلات جدی سلامت نیستند و با تغییر سبک زندگی رفع می‌شوند. با این وجود اگر در انجام کارهای آشنا و روتین دچار مشکل هستید، یا دوره‌هایی از فراموشی و اختلال حافظه را  تجربه می‌کنید که فراتر از ناراحتی جزئی است و عملکرد روزمره شما را مختل می‌کند، حتما مساله را جدی بگیرید. گاهی اختلال حافظه یا مشکل در پیدا کردن واژه‌های مناسب حین صحبت کردن می‌تواند علائم اولیه انواع دمانس یا زوال عقل مانند آلزایمر یا دمانس فرونتونمپورال باشد. 

چگونه حافظه و تمرکز را بهبود بخشیم؟

همچنان که ذکر شد با افزایش سن شیمی مغز و ارتباطات و شبکه‌های عصبی دچار پیری و فرسودگی شده و توانایی‌های ذهنی ما از جمله حافظه دچار مشکل می‌شود. اما خبر خوب این است که می‌توان این فرایند را به تعویق انداخت. کارهای زیادی وجود دارد که می‌توانید برای بهبود و تقویت حافظه خود انجام دهید.
حافظه 2
حافظه 2

تغذیه مناسب و تقویت حافظه

از جمله بهترین راه‌ها برای بهبود حافظه، تغییرات سبک زندگی است. با تغییراتی در سبک زندگی خود می‌توانید خطر بیماری قلبی و سکته مغزی را کاهش دهید. به عنوان مثال، مصرف سیگار و نوشیدنی‌های الکلی را قطع کنید. همچنین مصرف غذاهای شیرین، قند، نوشابه، و فرآوری شده مانند فست فودها، سوسیس، کالباس و دیگر انواع محصولات فرآوری شده را محدود کنید.
 
اما برای تقویت حافظه تنها توجه به نبایدها کافی نیست. قطع مصرف مواد غذایی یا نوشیدنی‌ها و مواد مخرب دیگر ضروری است و باعث کمد شدن فرایند پیرمغزی می‌شود. اما این تنها بخشی از ماجرا است. بخش دیگر کارهایی است که باید انجام دهید تا حافظه شما همچنان قوی باقی بماند. به عنوان مثال اضافه کردن عادات جدید سودمند را حتما در برنامه خود قرار دهید. خوردن غذاهایی مانند سبزیجات برگ سبز، آجیل، توت، زعفران، چای، قهوه و ماهی‌های چرب، یک راه عالی برای ارتقای سلامت کلی و تقویت مغز است. این غذاها باعث تقویت حافظه می‌شوند.

ورزش برای تقویت حافظه

تمام فعالیت‌های اندام‌های بدن و از جمله مغز نیاز به خون‌رسانی مناسب دارند. یک مغز سالم در حضور قلب و سیستم عروقی سالم و کارا قادر به فعالیت مناسب و ادامه حیات خواهد بود. به همین دلیل تحرک فیزیکی نیاز ضروری سلامت مغز و راهی مناسب برای تقویت حافظه است. ورزش منظم باعث خونرسانی مناسب به مغز، تسهیل رشد شبکه‌های عصبی مغز، و تولید انتقال‌دهنده‌ها عصبی و مواد شیمیایی ضروری برای معز شده و حافظه را تقویت می‌کند.

تقویت حافظه با خواب کافی و مناسب

 خواب کافی به میزان 8 ساعت در شب برای سلامت جسمی و ذهنی ضروری است. اگر به اندازه کافی نمی‌خوابید، به توانایی‌های شناختی و از جمله حافظه خود آسیب می‌رسانید. هر شب باید حداقل هفت تا نه ساعت بخوابید و از شب بیداری و خواب طولانی روزانه پرهیز کنید. اگر مشکل خواب دارید، روزانه احساس خواب آلودگی می‌کنید، یا عادات خوابتان به هم ریخته است باید برای درمان بی‌خوابی مراجعه کنید. این مشکلات می‌توانند حافظه شما را تخریب کنند. 

مدیتیشن و کاهش اضطراب و افسردگی

استرس و افسردگی از جمله عوامل اصلی ایجاد اختلال در عملکرد مغز و بخصوص حافظه هستند. دلیل کاهش استرس و مدیریت آن یکی از کارهای مهمی است که برای تقویت حافظه خود باید انجام دهید. به همین دلیل مدیتیشن و کاهش استرس برای تقویت حافظه توصیه می‌شود. اگر از افسردگی رنج می‌برید، آن را درمان کنید.

روابط اجتماعی مناسب و سازنده

ایجاد و حفظ یک شبکه خوب از روابط اجتماعی، اثرات پیری بر مغز را از بین می‌برد. این کار باعث کنترل استرس ها و حفظ توانایی های شناختی مختلف از جمله تقویت حافظه می‌شود. 

چالش های ذهنی جدید برای تقویت حافظه

یکی از کلیدهای جوان نگه داشتن مغز، مشغول و به چالش کشیدن آن از طریق یادگیری و تحرک مادام العمر است. مسافرت، یادگیری زبان‌های جدید، نواختن یک ساز موسیقی، شرکت در کلاس‌های هنر یا آشپزی، و تکمیل پازل‌های مناسب باعث رشد سلول‌های مغزی جدید می‌شود و به مغز کمک می‌کند تا مسیرهای جدیدی ایجاد کند. این کارها به تقویت حافظه کمک می‌کنند. 

تقویت حافظه با حفظ سلامت جسمی

رابطه بین سلامت جسمی با توانایی‌های مغزی قبلا خیلی کمتر مورد توجه قرار می‌گرفت و دو جنبه جسم و ذهن به طور مستقل در نظر گرفته می‌شدند. اما همچنانکه گفته شده “عقل سالم در بدن سالم است”. مدیریت صحیح سلامت جسمی و روانی شما باعث تقویت حافظه می‌شود. بررسی شنوایی، بینایی، فشار خون، هورمون‌ها تیروئید، کلسترول، و سطح ویتامین‌ها و رفع مشکلات موجود در این زمینه به سلامت مغز و تقویت حافظه کمک خواهد کرد. 

تقویت حافظه با تحریک مغزی

تحریک الکتریکی نواحی مشخصی از مغز با tDCS باعث کاهش فراموشی و تقویت حافظه می‌شود. برخی یافته های علمی اثرات سودمند تحریک مغناطیسی مغز با rTMS برای تقویت حافظه را تایید کرده‌اند. 

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *