Kurdish
فارسیآندوسکوپی بلع یا ارزیابی فیبراپتیک بلع با آندوسکوپ (FEES)
اگر دچار اختلال بلع یا دیسفاژی هستید حتما تا پایان محتوا با ما همراه باشید. در این نوشتار سعی می‌کنیم شما را با اختلال بلع یا دیسفاژی و یکی از جدیدترین و بهترین روش‌های تشخیص اختلال بلع و درمان آن آشنا کنیم. دیسفاژی یا اختلال بلع به طیفی از مشکلات مختلف در بلعیدن مواد غذائی و مایعات گفته می شود.
علائمی مانند احساس گیر کردن لقمه در گلو، وقوع سرفه حین و بعد از بلعیدن، مشکل در قورت دادن بزاق، عدم توانایی در خوردن مواد غذایی جامد و بلع سخت و با تقلا، نشان دهنده وجود اختلال بلع یا دیسفاژی در فرد است. اگر شما یا یکی از نزدیکانتان یکی از علائم فوق را دارید، حتما با مطالعه این مقاله، اطلاعات لازم را برای تشخیص اختلال بلع و درمان و بازتوانی مشکل خود به دست خواهید آورد.
عمل بلع چگونه انجام می شود؟
همه ما می‌دانیم که خوردن غذا و نوشیدن مایعات و بخصوص آب، یکی از نیازهای اساسی و مهم بدن است. بدون تغذیه، ادامه زندگی ممکن نیست. به همین دلیل تغذیه یکی از اولویت‌های مهم بدن انسان است. آماده سازی، جویدن، بلعیدن، هضم و جذب مواد غذائی فرآیندی مداوم و پیچیده است که بخش زیادی از وقت و انرژی بدن را به خود اختصاص می‌دهد؛ وجود مشکل در هر کدام از مراحل فوق، باعث اختلال در تغذیه و تبعات جدی بعد از آن می‌شود.
فاز دهانی این فرآیند شامل جویدن و بلعیدن یا به اصطلاح خوردن، یکی از لذت بخش ترین فعالیت‌های زندگی است. از طرفی این عمل لذتبخش در انسان به فعالیتی اجتماعی با خانواده و اطرافیان تبدیل شده و بخشی از فعالیت‌های لذتبخش روزانه را تشکیل می‌هد. شاید به همین دلیل است که برخی بیماران، صادقانه بیان می‌کنند که در صورت عدم درمان اختلال بلع و تغذیه عادی، دیگر اشتیاقی به ادامه زندگی ندارند.
بدن ما برای انجام این فعالیت مهم به خوبی سازگار شده است. طی عمل بلع، مواد غذایی از حفره دهانی به مری و بعد از آن معده منتقل می‌شود. این انتقال از مسیر حلق انجام می‌شود. حلق و حنجره یکی از گذرگاه‌های مهم بدن هستند که باید همزمان عمل تنفس، بلع و حفاطت از راه تنفسی را برای جلوگیری از خفگی انجام دهند.
هدایت مواد غذایی از دهان به ناحیه حلق، جلوگیری از ورود آن به حنجره و ریه و انتقال آن به مری، عملی پیچیده و دقیق است. ما مایعات و مواد غذایی جویده شده را به کمک زبان به طرف حلق هدایت می‌کنیم. در یک لحظه عضو کوچک غضروفی انتهای حلق، به اسم اپی گلوت، خم شده و روی حنجره را می‌پوشاند تا مواد غذایی وارد راه هوایی نشود. در نهایت، حنجره بالا می‌آید و غذا را به قسمت ابتدای مری هدایت می‌کند. به مجموع این مراحل بلع می گویند. عضلات، اعصاب و نواحی زیادی از مغز برای انجام عمل بلع با هم همکاری می‌کنند.
ما آنقدر در عمل بلعیدن مهارت داریم که مغز ما به صورت اتوماتیک و بدون مشکل آن را به بهترین نحو و به صورت غیرارادی انجام می‌دهد و نیازی به تلاش و تقلا ندارد. هر مشکلی در ناحیه دهان، حلق، حنجره، مری یا عضلات و اعصاب آنها می‌تواند این عمل پیچیده را دچار مشکل کرده و اختلال بلع یا دیسفاژی ایجاد کند.
دیسفاژی چیست و چه علائمی دارد؟
دیسفاژی یا اختلال بلع، به وجود هر نوع مشکل یا تاخیر در عملکرد بلع گفته می‌شود. علائمی مانند احساس درد هنگام قورت دادن، پریدن بزاق یا مواد غذائی و مایعات در گلو، احساس گیر کردن لقمه در گلو، وقوع سرفه حین و بعد از بلعیدن، مشکل در قورت دادن بزاق، عدم توانایی در خوردن مواد غذایی جامد، و بلع سخت و باتقلا نشان دهنده دیسفاژی هستند.
از دیگر علائم و نشانه‌های اختلال بلع می‌توان به احساس تنگی نفس حین خوردن، بلع صدادار بخصوص هنگام نوشیدن آب و وقوع عفونت های مکرر ریه اشاره کرد. دیسفاژی به دلیل بیماری‌های مختلف به وجود می‌آید. اختلال در بلع یا دیسفاژی می‌تواند علامتی از توده‌ها، تومورها، و حتی التهابات ناحیه حلق، گردن، حنجره و مری باشد.
آندوسکوپی بلع یکی از بهترین روش‌ها برای اطمینان از سلامت این نواحی و تشخیص زودهنگام توده‌ها و تومورهای حلق و حنجره است. همچنین اختلال بلع یکی از عوارض مهم بیماری‌های مغز و اعصاب مانند سکته مغزی، پارکینسون، آلزایمر، ام اس، و ضربه‌ها و صدمات مغزی است. تقریبا 50 درصد افرادی که دچار سکته مغزی می‌شوند، درجاتی از اختلال بلع دارند.
علائم دیسفاژی یا اختلال بلع:
1. وقوع سرفه حین و بعد از بلعیدن غذا یا نوشیدن مایعات
2. برگشت غذا یا مایعات از بینی
3. احساس درد هنگام قورت دادن
4. پریدن بزاق یا مواد غذائی و مایعات در گلو
5. احساس گیر کردن لقمه در گلو
6. مشکل در قورت دادن بزاق
7. عدم توانایی در خوردن مواد غذایی جامد
8. بلع سخت و باتقلا
9. بلع صدادار
10. احساس تنگی نفس حین خوردن
11. عفونت‌های مکرر و بی دلیل ریه
دیسفاژی همچنین در دیگر بیماری‌های مغز و اعصاب نیز اختلال شایعی است. کودکان و نوزادان نیز یکی از گروه‌های سنی در معرض اختلال بلع هستند. بیماری‌ها و اختلالاتی مانند فلج مغزی، اوتیسم، بیش‌فعالی، نرمی‌حنجره (لارینگومالاسی) و مشکلات حس داخل دهانی می‌توانند منجر به دیسفاژی یا اختلال بلع در کودکان شوند.
بر اساس آمار منتشر شده، شیوع اختلال بلع در کودکان نیز بالا است و تقریبا 20 درصد کودکان درجاتی از اختلال بلع و مشکل تغذیه دارند. وجود اختلال بلع در سنین بزرگسالی کمتر می‌شود. اما با افزایش سن و ورود به سالمندی شیوع اختلال بلع دوباره بیشتر می‌شود. درصد بالایی از دیسفاژی بخصوص در سنین سالمندی، عملکردی بوده و دلیل مشخصی ندارد؛ آمار منتشر شده نشان می‌دهد که بالغ بر 20 درصد از سالمندان به دیسفاژی مبتلا هستند. آندوسکوپی بلع یکی از بهترین روش ها برای تشخیص اختلال بلع در بیماران مختلف است.
توضیحات تصویر: قبل از شروع بلع مواد غذایی از دهان به سمت حفره‌های حلقی هدایت می‌شود. ورود ماده غذایی به این نواحی عمل بلع را استارت می‌زند.
خطرات و مشکلات دیسفاژی برای بیمار
اصلی‌ترین و مهم‌ترین خطری که بیماران مبتلا به دیسفاژی را تهدید می‌کند آسپیراسیون یا ورود مایعات، مواد غذائی و ترشحات حلقی به داخل حنجره، نای و ریه بیمار است. این مساله می‌تواند به پنومونی و عفونت ریه منجر شود. بستری شدن‌های طولانی مدت در بیمارستان‌ها، تحمیل هزینه‌های زیاد برای درمان عفونت ریه و در برخی موارد فوت بیمار از عوارض آسپیراسیون است.
آمار نشان می‌دهد یکی از دلایل اصلی مرگ بیماران مبتلا به سکته مغزی، آسپیراسیون ناشی از دیسفاژی بعد از سکته است. همچنین بیماران مبتلا به سکته مغزی و برخی بیماران دیگر مغز و اعصاب، در معرض خطر آسپیراسیون خاموش هستند.
عوارض و خطرات اختلال بلع:
1. وقوع آسپیراسیون و ورود مواد غذایی به ریه
2. پنومونی و عفونت خطرناک ریه‌ها
3. بستری شدن طولانی مدت در بیمارستان و ICU و تحمیل هزینه‌های زیاد مادی و معنوی
4. سوء تغذیه و کاهش وزن شدید
5. کم شدن آب بدن یا دهیدراتاسیون
6. مرگ
آسپیراسیون خاموش هیچ علامت مشخصی ندارد و غذا و مایعات بدون ایجاد سرفه یا احساس خفگی وارد ریه‌ها می‌شود. برای تشخیص اختلال بلع و آسپیراسیون خاموش، انجام ارزیابی‌های دقیق با کمک آندوسکوپی بلع برای بیماران و افراد در معرض خطر ضروری است.
یکی دیگر از مشکلات ایجاد شده توسط دیسفاژی سوء تغذیه است. بیماران مبتلا به دیسفاژی، به دلیل کاهش قابل توجه حجم مواد غذائی، دچار سوء تغذیه و کاهش وزن شدید می‌شوند. همچنین خطر کم شدن آب بدن یا دهیدراتاسیون در این بیماران خیلی جدی است. سوء تغذیه و کم شدن آب بدن، می‌تواند با ایجاد اختلالات الکترولیتی، خطر جدی برای بقای بیمار ایجاد کرده و باعث مرگ او بشود. بهترین راه برای پیشگیری از ایجاد عوارض جدی فوق، مراجعه زودهنگام جهت تشخیص اختلال بلع و اقدامات لازم جهت درمان و پیشگیری از مشکلات جدی تر است.
تشخیص اختلال بلع
دو گروه اصلی بیماران برای تشخیص اختلال بلع، نیاز به بررسی دقیق توسط آندوسکوپی بلع دارند. گروه اول افراد مبتلا به بیماری‌های مغز و اعصاب یا تومورهای ناحیه گردن هستند. به دلیل خطر وجود آسپیراسیون پنهان و بدون علامت، ارزیابی‌های دقیق دیسفاژی توسط آندوسکوپی بلع برای همه این بیماران ضروری است. گروه دوم افرادی هستند که بدون تشخیص مشخص و وجود هیچ بیماری، علائم اختلال بلع یا دیسفاژی دارند. اختلال بلع در برخی موارد جزء اولین علائم بیماری‌های مهم و خطرناک مانند توده‌های گردنی است. تشخیص اختلال بلع به صورت زودهنگام و به موقع، نه تنها خطر آسپیراسیون و سوء تغذیه را کاهش می‌دهد، بلکه باعث تشخیص زودهنگام بیماری ایجاد کننده دیسفاژی و شروع به موقع درمان آن می‌شود.
روش‌های مختلفی برای ارزیابی عمل بلع و تشخیص اختلال بلع وجود دارد. ساده‌ترین روش، ارزیابی بالینی توسط متخصص است. این ارزیابی اولیه احتمال وجود دیسفاژی را بررسی می‌کند و بیماران نیازمند به بررسی‌های بیشتر را مشخص می‌سازد. یکی دیگر از روش‌های تشخیص اختلال بلع، تست بلع باریوم یا ویدئوفلوروسکوپی بلع است. در این روش، بیمار حجم مشخصی از ماده رادیواکتیو یا باریم را می‌بلعد. مراحل مختلف حرکت ماده ی رادیواکتیو حاجب در طول دهان، حلق و مری توسط اشعه ایکس ردگیری و ثبت می‌شود. مواجه با اشعه ایکس، احساس بد نوشیدن باریم، و عوارض رادیواکتیویته آن از جمله عوارض این روش هستند. همچنین این روش کمک زیادی به مشاهده مکانیسم‌های جبرانی و طراحی برنامه درمان و توانبخشی دیسفاژی نمی‌کند. برای تشخیص اختلال بلع در فاز دهانی-حلقی نیز آندوسکوپی بلع کارایی بیشتری دارد.
روش دیگر تشخیص اختلال بلع انجام آندوسکوپی بلع یا FEES است که نسبت به تست بلع باریم ارزان‌تر و بدون عارضه است. در این روش هیچ ماده حاجبی مصرف نمی‌شود و عمل بلع حین خوردن مواد غذائی واقعی و نوشیدن مایعات ارزیابی می‌شود. همچنین، بیمار در معرض اشعه ایکس یا هیچ نوع اشعه یا سیگنال مضر قرار ندارد. ابتدا یک آندوسکوپ بسیار باریک منعطف را از طریق بینی وارد ناحیه حلق می‌کنیم و عملکرد بلع بیمار را حین تغذیه عادی بررسی می‌کنیم. بررسی آندوسکوپی بلع مکانیسم‌های جبرانی کمک کننده را مشخص کرده و همزمان با تشخیص اختلال بلع به طراحی برنامه درمان و توانبخشی دیسفاژی کمک زیادی می‌کند.
توضیحات تصویر: بعد از عمل بلع همه مواد غذایی به مری منتقل شده و نباید ماده غذایی در حفره‌های حلق باقی بماند. این تصویر متعلق به خانمی 43 ساله با ضایعه مغزی و شکایت اختلال بلع است. قسمت عمده مواد غذایی در قسمت‌های مختلف حلق باقی مانده و به مری منتقل نشده است.
آندوسکوپی بلع چیست و چگونه انجام می شود؟
حتما شما هم واژه آندوسکوپی به گوشتان خورده است. آندوسکوپی شامل هر روش و ابزار پزشکی است که با آن فضاها و اندام‌های داخلی بدن را مشاهده و معاینه می‌کنیم. انواع روش‌های آندوسکوپی مثل آندوسکوپی معده، کولونوسکوپی، اتوسکوپی، هیستروسکوپی، آرتروسکوپی، برونکوسکوپی، لارنگوسکوپی، و رینوسکوپی در پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند و روزانه با استفاده از این ابزارها مشکلات بسیاری از بیماران تشخیص داده شده و درمان می‌شود. یکی از جدیدترین روش‌های این گروه، آندوسکوپی بلع است. آندوسکوپی بلع برای ارزیابی عمل بلع و تشخیص دیسفاژی و راه‌های درمان آن استفاده می‌شود. آندوسکوپی بلع به اسم ارزیابی فیبراپتیک آندوسکوپیک بلع یا EFFS نیز شناخته می‌شود.
آندوسکوپی بلع یا FEES یک روش سریع و بی عارضه است که به کمک آن می‌توان وجود دیسفاژی و علت آن را تشخیص داد. همچنین این روش کمک می‌کند که راه کارهای درمان، توانبخشی، و تغذیه دهانی ایمن را برای هر بیمار یافته و اجرا کنیم. در این روش ابتدا یک آندوسکوپ بسیار باریک از طریق بینی وارد فضای حلق می‌شود. ابتدا نواحی حلق، قاعده ی زبان، اپی گلوت، و حنجره از نظر سلامت و وجود توده بررسی می‌شود. در مرحله ی بعد هر نوع ضعف و مشکل حرکتی مانند ضعف و فلجی در حلق و حنجره ارزیابی می‌شود.
در نهایت مواد غذائی مختلف شامل مایعات، غذای نیمه جامد و غذای جامد به بیمار داده می‌شود. رنگ مواد غذائی مورد استفاده باید با رنگ بافت حلق تضاد داشته باشد. تجربه ما نشان می‌دهد که بهترین غذاها برای استفاده در آندوسکوپی بلع، مواد غذایی سفیدرنگ هستند. حین خوردن مواد غذایی، عمل بلع از طریق آندوسکوپ مشاهده می‌شود. سرعت، قدرت، و نقائص احتمالی بررسی می‌شود. هر نوع گیر کردن غذا و باقی ماندن آن در حفره‌های حلق و حنجره مشخص می‌شود. میزان و شدت آسپیراسیون کاملا مشخص شده و راهکارهای جبرانی برای کاهش خطر آسپیراسیون و تغذیه ایمن بررسی می‌شود. تمام مراحل به کمک دوربین متصل به آندوسکوپ ضبط و ذخیره می‌شود. مشاهدات ضبط شده برای بررسی‌های مجدد، طراحی درمان و بازتوانی مناسب، و همچنین آموزش به بیمار جهت بازتوانی بلع بسیار مفید و ضروری است.
از آنجا که عبور آندوسکوپ از فضای بینی می‌تواند حس ناخوشایندی به بیمار بدهد، باید ارزیابی آندوسکوپی بلع در سریع‌ترین زمان ممکن انجام شود. مرحله اصلی انجام آندوسکوپی بلع در کلینیک زاگرس کرمانشاه تنها 5 دقیقه طول می‌کشد. تجربه و مهارت ما باعث می‌شود که این ارزیابی دقیق در سریع‌ترین زمان و به راحت‌ترین شکل ممکن انجام شود.
بیمار و خانواده ی او برای انجام آندوسکوپی بلع باید چکار کنند؟
یکی از مزایای آندوسکوپی بلع سرعت و ساده بودن انجام آن است. آماده سازی برای انجام اندوسکوپی بلع ساده است. اصلی‌ترین کاری که بیمار باید قبل از شروع آندوسکوپی بلع انجام دهد بهداشت دهان، حلق و بینی است. بخصوص تمیز کردن ترشحات بینی کمک زیادی به افزایش سرعت آندوسکوپی می‌کند. این کار از کثیف و تار شدن دوربین آندوسکوپ جلوگیری کرده و سرعت و دقت متخصص را بالا می‌برد. اگر بیمار به دلایلی مانند سکته یا جراحی مغز دوره‌های خواب آلودگی دارد، بهتر است آندوسکوپی بلع زمانی انجام شود که بیمار کاملا هوشیار است. برای انجام آندوسکوپی بلع لازم است بیمار حداقل 15 دقیقه در وضعیت نشسته بماند. در صورت فلجی اندام‌ها و عدم توانایی تحرک، لازم است بیمار را با ویلچر مناسب به کلینیک بیاورید. به همراه آوردن بالش مناسب برای حفظ وضعیت نشسته بیمار ضروری است.
تهیه مواد غذایی مورد نیاز نیز یکی از الزامات است. این مواد غذایی برای هر بیمار با توجه به نوع مشکل متفاوت است. بنابراین لازم است هنگام گرفتن نوبت از منشی، وضعیت بیمار و مشکلش را به طور واضح با او در میان بگذارید. بر اساس اطلاعات شما، کارشناسان ما ترکیبی از مواد غذایی جامد، نیمه جامد، و مایعات را برای ارزیابی بلع به شما پیشنهاد می‌کنند که لازم است همراه خود بیاورید.
قبل از انجام آندوسکوپی بلع، پرسشنامه‌ای به شما داده می‌شود که لازم است با دقت پاسخ بدهید. این پرسشنامه اطلاعاتی در مورد سوابق پزشکی، داروهای مصرفی و شکایت و مشکل بیمار گردآوری می‌کند که جهت انجام آندوسکوپی بلع برای درمانگر ضروری است.
یکی از سوال‌های مهم، ضرورت حضور همراه بیمار در اتاق آندوسکوپی است. از آنجا که همکاری بیمار برای انجام سریع و دقیق آندوسکوپی بلع مهم است، از نظر ما حضور همراه ضروری است. ما ترجیح می‌دهیم دو نفر از اطرافیان بیمار در اتاق آندوسکوپی حضور داشته باشند. حضور یکی از آنها جهت کمک به بیمار برای حفظ وضعیت نشستن، همکاری با متخصص و پیشگیری از حرکات اضافه سر ضروری است. نفر دوم هم در زمان لازم، مواد خوراکی را به بیمار می‌دهد. همزمان حضور این دو نفر در برخی بیماران جهت حفظ روحیه و پیشگیری از اضطراب احتمالی کمک کننده خواهد بود.
توضیحات تصویر: ورود مواد غذایی به داخل حنجره. نتایج آندوسکوپی بلع در بیمار 53 ساله خانم با شکایت دیسفاژی. این وضعیت منجر به عفونت‌های مکرر ریه می شود.
بعد از انجام آندوسکوپی بلع
با خارج شدن آندوسکوپ از بینی بیمار، عمل ارزیابی آندوسکوپی بلع تمام می‌شود. متخصص براساس مشاهدات، توصیه‌های ضروری را به بیمار و همراهان او ارائه خواهد کرد. یکی از اصول اساسی ما صداقت و شفافیت با بیمار است. یافته‌ها به زبان ساده توضیح داده شده و راهکارهای احتمالی برای شروع یا ادامه تغذیه دهانی ایمن ارائه خواهد شد. اگر امکان تغذیه دهانی وجود نداشته باشد، به اطلاع بیمار و همراهان او خواهد رسید و در صورت لزوم توصیه به تعبیه تیوب بینی-معده یا لوله تغذیه می‌شود. در نهایت برنامه درمان و توانبخشی اختلال بلع بر اساس مشاهدات متخصص و انتظارات بیمار برنامه ریزی شده و به اطلاع همراهان می‌رسد.
نتیجه ی رسمی و گزارش آندوسکوپی بلع، یک روز بعد در قالب تصاویر متعدد و یک گزارش مفصل حاضر می‌شود. این گزارش جهت اطلاع پزشک ارجاع دهنده یا دیگر متخصصین حاضر در تیم درمان ارائه شده و برای تصمیم‌گیری صحیح در مورد روند درمان بیمار بسیار مهم و ضروری است. فرم گزارش آندوسکوپی بلع کلینیک زاگرس کرمانشاه منحصر به فرد بوده و برای اولین بار در ایران براساس آخرین یافته‌های علمی و توصیه‌های مراکز درمانی و دانشگاهی دنیا طراحی شده است. این فرم جهت استفاده در اختیار همکاران فعال این حوزه در سرتاسر کشور قرار گرفته است.
آندوسکوپی بلع در کرمانشاه
به منظور خدمت رسانی به هم وطنان عزیز این منطقه، کلینیک زاگرس از سال 1400 برای اولین بار در غرب کشور مجهز به یکی از بهترین دستگاه های آندوسکوپی بلع شده است. این دستگاه جزء معدود آندوسکوپی‌های بلع کشور است. از آن زمان تاکنون توانسته‌ایم اختلال بلع و دیسفاژی بسیاری از بیماران را تشخیص داده و به درمان آنها کمک کنیم. فعالیت و تجهیز کلینیک زاگرس به این ابزار مهم، باعث تشخیص سریع دیسفاژی و مداخله تخصصی جهت درمان آن و جلوگیری از سفرهای متعدد بیماران عزیز غرب کشور به تهران شده است.
در صورتی که شما یا کسی از نزدیکانتان علائم اختلال بلع یا دیسفاژی دارید، با مراجعه به کلینیک زاگرس روند تشخیص و درمان خود را سرعت ببخشید. اگر کسی را می شناسید که از علائم اختلال بلع رنج می‌برد، لطفا این مطلب را با او به اشتراک بگذارید. راه‌های ارتباطی ما در فضای مجازی همواره برای مشاوره در اختیار شما قرار دارد.