فارسیبه سلامت مغز توجه کنید و پیرمغزی را جدی بگیرید!
بیشتر بخوانید: تحریک الکتریکی مغز (tDCS)
پیر شدن مغز مانند دیگر اندام‌ها و اعضای بدن تحت تاثیر گذر عمر اتفاق افتاده و تحت تاثیر عوامل مختلف تهدید کننده سلامت مغز تشدید می‌شود. پیرمغزی مساله مهمی است که با افزایش سن نمود بیشتری پیدا می‌کند. پیر شدن بسیاری از اندام‌ها و اعضا بدن قابل مشاهده بوده و به چشم می‌آید اما پیرمغزی قابل مشاهده نیست. به همین دلیل بسیاری از افراد آنچنانکه پیر شدن پوست و مو برایشان مهم است، به پیرمغزی توجه نمی‌کنند.
تمام اندام‌های بدن انسان از سن مشخصی تحت تاثیر گذر زمان دچار فرسودگی و پیری می‌شوند. موها سفید می‌شود و عضلات دیگر آن توانایی و قدرت قبل را ندارند. خستگی خیلی زودتر بر بدن چیره و چشم ها کم سو می‌شوند. واکنش‌ها به سریعی قبل نیست و حافظه ضعیف می‌شود. علوم مختلف پزشکی، روانشناسی، مهندسی، تغذیه، ژنتیک و خیلی دیگر از حوزه‌های مختلف راهکارهای مختلفی برای پیشگیری از فرآیند پیری زودرس یا به تعویق اندختن آن ارائه می‌کنند. جراحی‌های مختلف، دستورهای غذایی متعدد و برنامه‌های ورزشی فشرده توسط افراد انتخاب و به کار گرفته می‌شوند که فرد جوان بماند یا حداقل جوان به نظر برسد.
رفع چین و چروک‌های پوستی با داروها، تزریق‌ها و روش‌های مختلف دیگر طرفداران پروپا قرص دارد و بسیاری از مردم حاضرند پول‌های هنگفتی در این زمینه هزینه کنند. تلاش برای سیاه ماندن موها با رژیم غذایی و داروها و روش‌های موقتی مانند رنگ مو نیز طرفداران زیادی دارد. بسیاری از افراد برای جلوگیری از تحلیل عضلات بدن برنامه‌های مداوم و فشرده ورزشی دارند و برای آن وقت و هزینه زیادی اختصاص می‌دهند. در این بین مغز و عملکردهای مغزی از فراموش شده ترین اندام‌ها و کارکردهای بدنی است. بافت و کارکردهای مختلف مغزی نیز مانند همه اندام‌های بدن دچار فرسودگی شده و باعث تحلیل سلامت مغز و پیرمغزی می‌شود.
برخی عملکردهای سیستم عصبی به عنوان عملکردهای سطح عالی مغز شناخته می‌شوند. این گروه توانایی‌ها، عمده فعالیت‌های شناختی انسان مانند حافظه، حل مساله، تصمیم گیری، تنظیم هیجان و مهارت‌های ارتباطی را شامل می‌شوند. زمان نسبتا زیادی طول می‌کشد تا مغز انسان بتواند به رسش و بلوغ کامل دست یافته و در عملکردهای شناختی به اوج توانایی برسد. این توانایی‌ها معمولا در سنین بزرگسالی به حدنهایی بلوغ می‌رسند و بعد از سنین میانسالی، تحت تاثیر فرآیند افزایش سن رو به افول می‌گذارند. به شکل کلی، مغز انسان از شروع دهه سوم زندگی روزانه تعداد قابل توجهی از سلول‌های عصبی (نورون) خود را که بلااستفاده مانده است از دست می‌دهد.
فرآیند پیری مانند تمام اندام‌های دیگر مثل پوست، بینایی، مو و سیستم اسکلتی عضلانی در مغز و سیستم عصبی هم اتفاق می‌افتد. متاسفانه فرآیند پیر شدن مغز مثل پیری پوست یا مو به شکل عینی قابل مشاهده نیست و عموم شهروندان از اساس هیچ توجهی به آن ندارند. از طرفی شروع پیرمغزی مانند تحلیل سیستم عضلانی یا شروع مشکلات گوارشی ایجاد درد نمی‌کند و معمولا به شکل پیشرونده و خاموش اتفاق می‌افتد، به همین دلیل مورد توجه افراد و سیستم‌های بهداشتی نیست. پیرمغزی بخصوص با روند پیری جمعیت در ایران و بسیاری از نقاط دیگر جهان بسیار مهم است.
مطالعه بیشتر: توانبخشی شناختی، بازتوانی و بهبود توانایی های ذهنی
تحقیقات نشان داده است افزایش سن و عوارض شناختی ناشی پیرمغزی اثرات عمیقی روی توانایی‌های شغلی و بهره وری فرد در سطوح مختلف می‌گذارد. پیرمغزی منجر به کاهش کیفیت زندگی و اختلال در روابط اجتماعی می‌شود. عوارض نورولوژیک فرآیند پیر شدن مغز بار بسیار زیادی روی سیستم‌های بهداشتی و به تبع آن اقتصاد جوامع خواهند گذاشت. شروع زودتر فرآیند پیر شدن مغز، سیستم عصبی را در برابر آسیب‌های احتمالی مانند سکته مغزی یا بیماری‌های تحلیل برنده آسیب پذیرتر می‌سازد. از طرفی به عقب انداختن فرآیند پیر شدن مغز به عنوان عاملی مهم شناخته شده که می‌تواند مغز را در مقابل این بیماری ها مقاوم سازد. چیزی شبیه به افزایش حجم ماهیچه‌ها (ذخیره ماهیچه‌ای) برای مقابله با تحلیل وابسته به سن آنها، در مورد مغز هم وجود دارد.
می‌توان ذخیره مغزی یا به عبارتی حجم و تعداد اتصالات و شبکه‌های عصبی مغز را افزایش داد و با این کار فرآیند پیر شدن مغز را به شکل قابل توجهی عقب انداخت. به دلیل اهمیت موضوع، بسیاری از کشورها برنامه‌های مدونی برای بازتوانی شناختی، افزایش مقاومت مغز در مقابل فرآیند پیری و افزایش آگاهی جامعه در مورد مغز و راه‌های جلوگیری از پیر شدن مغز در دست اجرا دارند. اما متاسفانه دانش عمومی در مورد پیرمغزی اندک است و می‌طلبد که رسانه‌های جمعی، به عنوان رسالت اجتماعی روی مساله پیر شن مغز تمرکز کنند.
راه کارهای مختلف و موثری برای افزایش ذخیره مغزی و عقب انداختن پیرمغزی توسط مراکز دانشگاهی و تیم‌های تحقیقاتی در سراسر دنیا معرفی شده است. بسیاری از راهکارها برای عقب انداختن پیرمغزی همان راهکارهایی هستند که برای افزایش طول عمر مفید و با کیفیت نیز کاربرد دارند. یکی از مهم‌ترین نکات برای تامین سلامت مغز و عقب انداختن پیرمغزی خودمراقبتی است. چکاپ‌های دوره‌ای و مراقبت از خود در مقابل عوارض بیماری های سیستمیک مانند دیابت، فشارخون و اختلالات هورمونی مساله بسیار مهمی در مراقبت و تامین سلامت مغز است. همزمان پرهیز از سیگار، مواد مخدر، و نوشیدنی‌های الکلی مساله مهمی برای حفظ سلامت مغز و جلوگیری از پیرمغزی زودهنگام است که تحقیقات مختلف روی مضرات آن برای سیستم عصبی متفق القولند.
مساله مهم دیگر برای سلامت مغز تغذیه است. مانند دیگر سیستم‌های فیزیولوژیک بدن، تغذیه سالم اساس سلامت مغز است. پرهیز از غذاهای پرچرب و پرنمک و دارای افزودنی از یک طرف و مصرف غذاهای دریایی، سبزیجات تازه و میوه‌ها برای سلامت مغز لازم است. همزمان علاوه بر غذا، سلامت مغز نیازمند خوراک حسی، شناختی و هیجانی است. گوش دادن به موسیقی‌های مناسب ذخیره مغزی را افزایش می‌دهد و پیرمغزی را عقب می‌اندازد. مطالعه راه مناسب دیگری برای تامین سلامت مغز و جلوگیری از پیرمغزی زودهنگام است. از طرفی داشتن روابط خانوادگی، عاطفی و اجتماعی مناسب برای سلامت مغز و پیشگیری از پیرمغزی ضروری است و فرآیند پیر شدن مغز را عقب می‌اندازد.
یکی دیگر از مسائل خیلی مهم برای سلامت مغز و پیشگیری از پیرمغزی زودهنگام، خواب کافی و باکیفیت است. متاسفانه به شکل کلی خواب از نظر فرهنگ عمومی ما پدیده‌ای پسندیده نبوده است. فرهنگ ما شب بیداری و شب زنده داری را تکریم می‌کند، والدین با افتخار شب زنده داری‌های فرزندانشان را برای قبولی در امتحانات مختلف تعریف می‌کنند. در حالی که خواب از معدود نیازهای فیزیولوژیک است که اثرات ماندگار و غیرقابل جبرای روی سلامت مغز می‌گذارد. بدن انسان بسته به سن فرد به ساعات مشخصی از خواب شبانه نیاز دارد و رعایت این مساله برای سلامت مغز پیشگیری از پیرمغزی لازم است. مساله بسیار مهم دیگر برای تقویت سلامت مغز و پیشگیری از پیرمغزی یادگیری مهارت‌های جدید است.
برای داشتن مغزی توانمند و سالم و مقاوم، باید به صورت مداوم آن را به چالش کشید. یادگیری زبان دوم و سوم یکی از بهترین راهها برای تقویت سلامت مغز و پیشگیری از پیرمغزی است. توصیه اکید این است که بخصوص شرایط دوزبانه و سه زبانه شدن را برای کودکان فراهم کنیم. مساله بسیار مهم دیگر برای تامین سلامت مغز و پیش گیری از پیر شدن مغز فعالیت فیزیکی و ورزش است. مغز برای داشتن بهترین عملکرد نیاز به یک سیستم خونرسانی (قلبی-عروقی) سالم و قوی دارد. فعالیت فیزیکی باعث می‌شود خونرسانی به مغز به بهترین شیوه انجام شود. همزمان، ورزش و فعالیت فیزیکی بهترین راه برای حفظ تناسب اندام و پیشگیری از افزایش وزن و چاقی است. مورد اخیر یکی از عوامل خطر مهم بیماری‌های عروق مغزی مانند سکته‌های مغزی است. نکته آخر اینکه افراد باید به فکر سلامت مغز خود و افزایش ذخیره مغزی خود باشند. این مساله باعث افزایش طول عمر باکیفیت می‌شود. افزایش ذخیره مغزی با برنامه‌های بازتوانی شناختی ممکن است. توجه به علائم مرتبط با اختلالات شناختی و مشکلات روانی و مراجعه بهنگام به متخصصین روانشناسی و مشاوره بسیار مهم است.
بدون دیدگاه