فارسیدوزبانگی در کودکان
دوزبانگی چیست؟
دوزبانگی شامل فراگیری و توانایی استفاده همزمان از دوزبان در زندگی روزمره است. برخی دانشمندان حتی مواجه در حد 10 درصد با زبان دوم را برای دسته‌بندی کودک در گروه دوزبانه ها کافی می‌دانند. در هر صورت دوزبانگی در بسیاری از نقاط دنیا یک پدیده غیرقابل اجتناب و پذیرفته شده است. پدیده دولت-ملت‌های متعدد، مهاجرت‌های گسترده و پدیده جهانی شدن از دلایل عمده یادگیری زبان دوم و گسترش دوزبانگی بوده‌اند. انواع مختلف دوزبانگی بر اساس همزمان یا غیرهمزمان بودن فراگیری دو زبان، روش یادگیری زبان‌ها و میزان مهارت‌های مختلف زبانی در هر دوزبان به وجود می‌آید.
دوزبانگی در کودکان اگر به صورت علمی و صحیح به سرانجام برسد می‌تواند اثرات مثبت بسیاری روی توانایی‌های مغزی و شناختی داشته باشد. همانطور که برای تقویت عضلات و جسم نیاز است که ورزش کنیم، مغز نیز برای سالم ماندن نیاز به فعالیت دارد. یکی از این فعالیت‌ها که می‌توان آن را باشگاه مغز دانست دوزبانه شدن و یادگیری زبان دوم است. اما پیچیدگی مغز و درهم تنیدگی پدیده زبان با مسائل اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی باعث شده مساله یادگیری زبان دوم و دوزبانگی در کودکان برای والدین سردرگم کننده شود و در برخی موارد حتی ایجاد مسائل و مشکلات رشدی و روان شناختی نماید.
مشکلات یادگیری زبان دوم و دوزبانگی در کودکان
بر خلاف آنچه تصور می‌شود، یادگیری زبان دوم و دوزبانه بودن در دنیا نه یک مساله فرعی بلکه یک اصل پذیرفته شده است. جمعیت قابل توجی از مردم دنیا به بیش از یک زبان صحبت می‌کنند و این میزان در حال گسترش است. براساس برخی آمارها حداقل یک سوم جمعیت 8 میلیاردی دنیا دو یا چندزبانه هستند. در بسیاری از کشورهای چندزبانه والدین مجبور هستند علاوه بر زبان مادری، شرایط فراگیری زبان رسمی یا زبان‌های دیگر را برای کودک خود فراهم کنند. از طرفی جهانی شدن و نیاز به برقراری ارتباط با دنیا باعث شده یادگیری زبان‌های جهانی مانند انگلیسی، چینی، آلمانی و برخی زبان‌های دیگر به اولویت برخی خانوادهها و افراد تبدیل شود. بنابراین یادگیری زبان دوم و دوزبانگی در کودکان به یک مساله مهم برای والدین و خانوادهها تبدیل شده است.
به همین دلیل تعداد کودکانی که از بدو تولد در معرض دو زبان هستند، در سرتاسر دنیا بیشتر شده است. این مساله سوالات جدی را در مورد دوزبانگی در کودکان برای والدین ایجاد می‌کند. مساله دوزبانگی در کودکان برای والدین ایرانی حتی پیچیده‌تر شده است؛ چرا که این موضوع با مسائل و باورهای اشتباه سیاسی و اجتماعی درهم آمیخته شده و تشخیص حقیقت و علم را از افسانه‌ها و شبه علم برایشان سخت کرده است. ادعاهای شبه علمی و باورهای اشتباه در مورد پدیده دوزبانگی در کودکان حتی برخی پزشکان و درمانگران را نیز به بیراهه برده است. به گونه‌ای که در پاسخ به شکایت تاخیر گفتاری در کودکان، اولین توصیه آنها حذف بی چون و چرای یکی از زبان‌ها است. البته این یک توصیه اشتباه است. قطعا با فراهم کردن شرایط طبیعی فراگیری زبان و در نظر گرفتن مسائل مهم در این زمینه، کودک می‌تواند همزمان دو یا حتی چند زبان را به طور همزمان فرا بگیرد و چند زبانه شود.
والدین و پدیده دوزبانگی در کودکان
والدین همواره دلشان می‌خواهد فرزندی بلبل زبان داشته باشند که نه تنها زبان مادری خود، بلکه چند زبان مهم دنیا را به خوبی و با مهارت صحبت و اطرافیان و فامیل را انگشت به دهان کند. خیلی از والدین با نیم نگاهی به مهاجرت فرندانشان در آینده، آنها را مجبور به شرکت در کلاس‌های انگلیسی و آلمانی می‌کنند. برای برخی حفظ زبان مادری اولویت اصلی است و از فرزندانشان می‌خواهد که همزمان با یادگیری زبان دوم، زبان مادری را یاد بگیرند و پیوندشان را با فرهنگ و گذشته خود قطع نکنند. برای برخی یادگیری زبان رسمی تنها اولویت است و یادگیری زبان مادری را مانعی در این راستا می‌دانند. به همین دلیل علی رغم فراهم بودن محیط زبانی و مواجه کودک با زبان مادری، او را از استفاده از این زبان منع می‌کنند. این موارد تنها نمونه‌های اندکی از احتمالات و حالت‌های موجود در جامعه است که والدین با آن برخورد دارند. همزمان مطالب زیادی در مورد اثرات خوب و بد دوزبانگی در کودکان منتشر شده که بسیاری از والدین را سردرگم می‌سازد. والدین حتی با متخصصان و پزشکانی روبرو هستند که با مواجه همزمان کودک با دو زبان مخالف بوده و توصیه اکیدشان پرهیز از دوزبانگی در کودکان خردسال است.
چند توصیه مهم در مورد یادگیری زبان دوم و دوزبانگی در کودکان
دوزبانگی جزء موضوعاتی است که با افسانه‌ها و باورهای اشتباه آمیخته شده است. ما سعی می‌کنیم واقعیات علمی را از باورها و افسانه‌های بی اساس در مورد یادگیری زبان دوم و دوزبانگی در کودکان تفکیک کنیم. بسیاری از باورهای موجود در این زمینه بی‌اساس بوده و توسط یافته‌ها و شواهد علمی رد شده‌اند. بنابراین باید فاصله بین باورهای عموم و شواهد علمی را کم کرده و از بین ببریم. کودکان از همان بدو تولد آماده فراگیری زبان‌های موجود در محیطشان هستند و هیچ گونه سردرگمی در این مسیر برای آنها پیش نخواهد آمد. برای تسهیل فرایند دوزبانگی در کودکان و یادگیری زبان تنها باید فرصت‌های برابر شنیدن و حرف زدن به هر دو زبان را برای کودک فراهم کرد.
در برخی خانوادهها والدین در زبان دوم مهارت کامل و کافی ندارند. در این حالت بهتر است وظیفه یاد دادن زبان دوم را به روش‌های دیگر بسپارند. در این شرایط حتی اصرار به ایجاد دوزبانگی زودهنگام درست نیست و نباید روی آن پافشاری کرد. از طرفی یادگیری زبان دوم در هر سنی ممکن است و محیط‌های زبانی مناسب و غنی می‌توانند یادگیری زبان دوم را در سنین بالاتر تضمین کنند. هر زبانی پنجره‌ای جدید رو به جهان است. بهتر است والدین کودک را در محیط زبان مادری پرورش دهند، زبانی که خود در آن ماهر بوده و با آن احساس نزدیکی و راحتی بیشتری دارند. اصرار به یاد دادن زبانی که خود در آن ماهر نیستید به فرزندتان، اصرار اشتباهی است و محیط زبانی نامناسبی برای کودک فراهم می‌کند، از طرفی او را از زبان مادری محروم می‌سازد.
چرا مشاوره تخصصی برای والدین کودکان دوزبانه ضروری است؟
تجربه سالیان طولانی کار بالینی در مناطق دوزبانه به ما ثابت کرده است که مساله دوزبانگی در ایران موضوعی جدی است که در صورت پرداختن صحیح و علمی به آن می‌تواند منافع زیادی برای کودک و خانواده داشته باشد. همزمان عدم توجه به آن و رها کردن موضوع دوزبانگی در کودکان به حال خود، در بسیاری از خانواده منجر به گسست اجتماعی، فرهنگی و پرورش کودکان دوزبانه ناقصی می‌شود که تبعات جدی شناختی به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل در کلینیک توانبخشی زاگرس کرمانشاه تصمیم گرفتیم بخشی برای مشاوره دوزبانگی راه اندازی کنیم. هدف ما ارائه راه‌کارهای منحصر به فرد برای دوزبانگی کودکان با توجه به توانایی‌های کودک و اولویت‌های خانواده است. مدل‌ها و استراتژی‌های ارائه شده با توجه به سن کودک و محیط زبانی او طراحی شده و برای هر مراجع متفاوت است. هدف از این راه کارها کمک به ایجاد دوزبانگی مناسب و مفید در کودکان و پیشگیری از دوزبانگی ناهنجار و نامناسب است.
تجربه گرانبهای سالیان طولانی کار بالینی و درمانی در مناطق دوزبانه ایران به ما این امکان را داده تا بتوانیم بهترین مشاور و راهنما برای والدین در زمینه دوزبانگی در کودکان باشیم. ارزیابی دقیق هزاران کودک دوزبانه با شکایت تاخیر یا اختلال گفتاری و مشاوره علمی بر اساس یافته‌های تحقیقاتی روز دنیا، تجربه گرانبهایی است که می‌خواهیم با شما والدین محترم به اشتراک بگذاریم. بدیهی است همواره به صورت حضوری و آنلاین در خدمت شما عزیزان هستیم تا پاسخگوی سوالاتتان در این زمینه باشیم. اینکه سود و زیان دوزبانه شدن کودکان چیست؟ اصولا در معرض دو یا چند زبان بودن برای کودکان خوب است یا بد؟ چگونه می‌توان فراگیری هر دو زبان را تسهیل کرد بدون اینکه اختلالی در رشد شناختی و ذهنی کودک ایجاد شود؟ چگونه زبان دوم و سوم را به کودک یاد بدهیم بدون اینکه او را از فراگیری زبان مادری که پیوند عاطفی و فرهنگی و اجتماعی کودک با اطرافیانش است، محروم سازیم؟ هرچند تحقیقات روی این پدیده جهانشمول هنوز کامل نیست اما پژوهش‌های زیادی در این زمینه انجام شده است. بنابراین پاسخ علمی بسیاری از سوالات والدین در زمینه دوزبانه شدن کودکانشان وجود دارد. پاسخ‌های علمی مذکور را می‌توان در عرصه عمل و آموزش به کار گرفت. این پاسخ‌ها را متناسب با سن و محیط زبانی فرزندتان از ما بخواهید.