آپراکسی گفتار: تعریف، علائم و درمان

آپراکسی ، آپراکسی گفتار ، آپراکسی رشدی گفتار
آپراکسی ، آپراکسی گفتار ، آپراکسی رشدی گفتار

‌آپراکسی گفتار یکی از انواع مهم آپراکسی است که می‌تواند رشد گفتار در کودکان و توانایی ارتباط کلامی در بزرگسالان را به شدت محدود کرده و تحت تاثیر قرار دهد. در این مقاله شما را با تعریف آپراکسی گفتار، علل و عوامل آن و در نهایت راهکارها و روش‌های مناسب برای درمان این اختلال مهم گفتاری آشنا می‌کنیم. 

تعریف آپراکسی

آپراکسی یک اختلال عصبی است که توانایی انجام حرکات آموخته‌شده را تحت تأثیر قرار می‌دهد، حتی اگر فرد تمایل و توانایی جسمانی برای انجام آن داشته باشد..آپراکسی یک اختلال عصبی است که با ناتوانی در اجرای حرکات هدفمند علیرغم حفظ توانایی حرکتی، حسی و هماهنگی مشخص می‌شود. این اختلال ناشی از مشکل در برنامه‌ریزی حرکتی در مغز است و می‌تواند بر حرکات دست، صحبت کردن و حتی حرکات چشم تأثیر بگذارد. این اختلال معمولاً ناشی از آسیب به مناطق مغزی مانند قشر پس‌پاریتال، جسم پینه‌ای یا لوب‌های پیشانی است. برخلاف فلج، آپراکسیا شامل قطع ارتباط بین قصد مغز و توانایی بدن برای انجام حرکات یادگرفته‌شده (مانند صحبت کردن، راه رفتن یا استفاده از ابزارها) است.  

انواع آپراکسی

آپراکسی با توجه به عملکرد درگیر و سیستم حرکتی آسیب دیده به اشکال مختلفی تقسیم می‌شود:

آپراکسی ایدئوموتور:

مشکل در تقلید حرکات (مثلاً تقلید مسواک زدن) و عدم توانایی انجام حرکات در صورت درخواست، اما انجام آن به صورت خودکار (مثلاً باز کردن در هنگام شنیدن زنگ)

آپراکسی مفهومی:

مشکل در تجسم و اجرای مراحل پیچیده (مثلاً تهیه ساندویچ)

آپراکسی بوکوفاشیال یا دهان و صورت:

اختلال در حرکات لب‌ها، زبان و حنجره

آپراکسی اکلوموتور یا چشمی:

مشکل در هدایت چشم به سمت اشیاء

آپراکسی اندام:

اختلال در حرکت اندام‌ها (مثلاً راه رفتن یا مسواک زدن)

آپراکسی گفتار:

مشکل در تولید کلمات و هماهنگی حرکات گفتاری

تعریف آپراکسی گفتار

آپراکسی گفتار (AOS) یا آپراکسی بیانی یک اختلال حرکتی گفتاری است که بر توانایی برنامه‌ریزی و هماهنگی حرکات لازم برای تولید گفتار تأثیر می‌گذارد. افراد مبتلا به آپراکسی گفتار در برنامه‌ریزی و هماهنگی حرکات عضلانی لازم برای تولید گفتار با مشکل مواجه می‌شوند. این اختلال ترجمه برنامه‌های گفتاری به بیان را مختل می‌کند و منجر به خطاهای توالی صدا، ریتم و لحن می‌شود. 
 
آپراکسی گفتار برخلاف اختلالات زبانی، بر درک یا تولید زبان اشاره تأثیر نمی‌گذارد. این اختلال به دلیل آسیب به نواحی مغزی مرتبط با گفتار (مانند ناحیه بروکا در نیمکره چپ) ایجاد می‌شود و منجر به مشکلاتی مانند تحریف آواها، مکث‌های غیرطبیعی و گفتار محدود می‌شود. آپراکسی گفتار بر اساس اینکه در بزرگسالی و به دنبال یک آسیب مغزی یا در دوران کودکی و رشد گفتار وجود داشته باشد به دو نوع اکتسابی و رشدی طبقه بندی می‌شود.  

آپراکسی گفتار رشدی (CAS)

این نوع در دوران کودکی ظاهر می‌شود و علت دقیق آن ناشناخته است اما احتمالا آسیب‌های جزیی به قشر خاکستری مغز به دلیل هایپوکسی حین زایمان یا زردی بعد از تولد در ابتلا به آپراکسی رشدی گفتار نقش دارند. همچنین نارس بودن تولد یکی دیگر از عوامل خطر وقوع آپراکسی رشدی گفتار است. اولین علائم آپراکسی رشدی گفتار تاخیر گفتاری شدید و محدود بودن برون داد کلامی است. 

کودکان مبتلا به CAS معمولاً دیرتر شروع به صحبت می‌کنند، گفتار نامفهوم دارند و در تغییر آواها، ریتم و الگوهای استرس کلمات مشکل دارند. هرچند فرآیند رشد کودک تااندازه ای تاخیر گفتاری را جبران می‌کند اما در بساری از کودکان مبتلا به آپراکسی گفتار به هیچ عنوان کافی نیست و مداخلات توانبخشی گفتاری توسط گفتاردرمانگر کاملا ضروری است. 

خوشبختانه با درمان مناسب، بهبود قابل توجهی درعلائم این کودکان ایجاد شده و بسیاری از آنها به سطح گفتار کودکان همسن خود می‌رسند. عدم درمان اما باعث فاصله بیشتر و آن‌ها با همسالان، کاهش اعتماد به نفس، و تاخیر قابل توجه در رشد عملکردهای شناختی وابسته به زبان می‌شود.

کودکان مبتلا به آپراکسی رشدی گفتار علی رغم قدرت کافی عضلانی و عدم وجود ضعف و فلجی عضلات دهانی، با برنامه‌ریزی و اجرای حرکات گفتاری مشکل دارند. این اختلال ناشی از ضعف عضلانی یا فلج نیست، بلکه به دلیل چالش در هماهنگی دستورالعمل‌های مغز با دهان، لب‌ها و حنجره ایجاد می‌شود.

تعریف آپراکسی گفتار ، آپراکسی گفتار اکتسابی (AOS) ، آپراکسی گفتار رشدی (CAS)
تعریف آپراکسی گفتار ، آپراکسی گفتار اکتسابی (AOS) ، آپراکسی گفتار رشدی (CAS)

آپراکسی گفتار اکتسابی (AOS)

آپراکسی اکتسابی گفتار می‌تواند به دلیل آسیب مغزی حاد مانند سکته یا ضربه مغزی‌ای یا بیماری‌های نورودژنراتیو در هر سنی ایجاد ‌شود. افراد مبتلا به آپراکسی گفتار اکتسابی  در تولید کلمات پیچیده مشکل دارند، گفتارشان آهسته و همراه با مکث‌های طولانی است و ممکن است حرکات غیرارادی دهانی انجام دهند. علائم کورمال کردن حرکتی و تقلا برای پیدا کردن الگوهی حرکتی صحیح در این بیماران دیده می‌شود. میزان پاسخ دهی بیماران مبتلا به آپراکسی اکتسابی گفتار در مقایسه با آپراکسی رشدی گفتار کم و مستلزم طول دوره درمان بیشتر است. 

شیوع آپراکسی گفتار

شیوع دقیق این اختلال به دلیل نبودن ابزارهای دقیق و همچنین شدت‌های متقاوت و نیز عدم غربالگری توسط سیستمهای بهداشت و درمان مشخص نیست. با این حال، آپراکسی رشدی گفتار حدود ۱ تا 2 کودک از هر ۱۰۰۰ کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهد. شیوع آپراکسی اکتسابی از این میزان بیشتر است. به عنوان مثال حدود ۱۱٪ از اختلالات گفتاری بعد از سکته مغزی راآپراکسی اکتسابی گفتار تشکیل می‌دهد. 

آپراکسی اکتسابی گفتار معمولا همراه با آپراکسی دهانی ایجاد می‌شود و بساری از بیماران مبتلا به آپراکسی اکتسابی گفتار درجاتی از آپراکسی دهانی نیز دارند. همچنین همبودی و وقوع همزمان آپراکسی اکتسابی گفتار با آفازی بروکا در بیماران مبتلا به سکته مغزی دیده می‌شود. آمار منتشر شده نشان می‌دهد که بالای 70 درصد بیماران سکته مغزی دارای آفازی همزمان آپراکسی گفتار نیز دارند. متاسفانه وجود آپراکسی گفتار به شدن پروگنوز بیمار را بدتر و میزان موفقیت درمان‌ها و مداخلات توانبخشی آفازی را نیز بسیار پایین می‌آورد.  

علل آپراکسی گفتار

آپراکسی گفتار ناشی از اختلال در مناطق مغزی دخیل در برنامه‌ریزی گفتار مانند منطقه بروکا، قشر پیش حرکتی، برخی ساختارهای زیرقشری است. هر نوع عاملی که باعث آسیب آناتومیک یا ایجاد بدکارکردی در این مناطق شود می‌تواند اختلال آپراکسی گفتار ایجاد کند. برخی از این عوامل شامل سکته مغزی، ضربه به سر، وجود تومور یا بیماری‌های نورودژنراتیو (مانند آلزایمر یا پارکینسون) هستند. همچنین برخی اختلالات ژنتیکی، هایپوکسی حین زایمان، و زردی بعد از تولد می‌تواند باعث آسیب به مناطق مغزی مذکور و ایجاد آپراکسی رشدی گفتار شود. 

علل و عوامل خطر آپراکسی رشدی گفتار

علت دقیق آپراکسی رشدی گفتار هنوز مشخص نیست، اما تحقیقات نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی، عوارض دوران بارداری یا تفاوت‌های عصبی در رشد مغز می‌تواند در ایجاد آپراکسی رشدی گفتار نقش دشته باشند. همچنین برخی عوامل خطر ریسک ابتلا به آپراکسی رشدی گفتار را افزایش می‌دهند. عوامل خطر شامل:

  • سابقه خانوادگی اختلالات گفتاری یا زبانی.
  • زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد.
  • اختلالات عصبی مانند فلج مغزی یا صرع.
  • سندرم‌های ژنتیکی مانند سندرم داون
  • اختلالات طیف اوتیسم.
گفتار 4
گفتار 4

علائم آپراکسی گفتار

علائم بسته به نوع شدت و نوع اختلال متفاوت است. اما معمولا علائم زیر با درجات مختلف در افراد مبتلا دیده می‌شود. 

  • مشکل در تلفظ صداها یا کلمات، با جایگزینی یا حذف مکرر (مثلاً گفتن «تپ» به جای «فنجان»).
  • مشکل در شروع گفتار، همراه با ناامیدی یا اجتناب از ارتباط.
  • تحریف آواها: مشکل در تلفظ حروف صدادار یا ساکت.
  • خطاهای گفتاری: تکرار نادرست کلمات یا تغییرات مکرر در تلفظ در تلاش‌های بعدی دیده می‌شود. همچنین تلفظ درهم و وارونه برخی کلمات و بخصوص کلمات طولانی تر وجود دارد. 
  • خطاهای ناپایدار: مثلاً تلفظ یک کلمه گاهی درست اما گاهی نادرست می‌شود. 
  • مشکل در ریتم و تن صدا: گفتار یکنواخت و ناموزون است و نوای گفتار طبیعی نیست. ریتم، تأکید یا لحن گفتار غیرطبیعی است.   
  • مکث‌های غیرطبیعی و حرکات جستجوگرانه یا کورمال حرکات: تلاش واضح برای یافتن جایگاه درست ادای صداها و قرارگیری اندام‌های گفتاری در جای درست دیده می‌شود. حرکات جستجوی لب‌ها یا زبان هنگام تلاش برای صحبت کردن واضح است.
  • آگاهی از اشتباهات: فرد مبتلا به آپراکسی گفتار معمولا از خطاهای خود مطلع است و این ممکن است منجر به اضطراب شود.
  • نقص‌های همراه: بخصوص همراه با آپراکسی رشدی گفتار احتما دارد درجاتی از آپراکسی دهانی، اختلال بلع و حتی تاخیر رشد زبانی دیده شود. همچنین خام بودن حرکات و نوعی دست و پا چلفت بودن نیز محتمل است. آپراکسی اکتسابی گفتار نیز معمولا با آپراکسی دهانی و آفازی همراه است. 

تشخیص آپراکسی گفتار

برای تشخیص آپراکسی گفتار ارزیابی دقیق توسط یک گفتاردرمانگر (SLP) ضروری است. ارزیابی‌های کلیدی شامل:

  • آزمون های استاندارد گفتار و زبان برای شناسایی الگوهای خطا و مشکلات همراه
  • ارزیابی حرکات دهانی برای بررسی هماهنگی و قدرت حرکات اندام‌های گویایی
  • بررسی احتمال وجود اختلالات رشدی مانند اوتیسم، ناشنوایی و اختلال نقص توجه و بیش فعالی

درمان آپراکسی گفتار

خط اول درمان برای آپراکسی گفتار شامل گفتاردرمانی لست. درمان گفتاردرمانی بر بازآموزی برنامه‌ریزی حرکتی و بیان تمرکز دارد. این برنامه‌ها معمولا شامل موارد زیر است:   

  • تحریک حرکات گفتاری: تمرین‌های هدفمند برای بهبود هماهنگی لب‌ها، زبان و فک.
  • تکرار کلمات: تقویت حافظه حرکتی برای تولید صدا و کلمات.
  • انتقال سریع بین هجاها: تمرینات گفتاری برای شیف حرکتی از یک هجا به هجای دیگر
  • استفاده از تکنیک‌های کمکی: مانند تقلید حرکات دهان یا استفاده از اشیاء برای راهنمایی.
  • استفاده از راهنمایی های حسی و زمانی: این مداخلات تولید صداها و هجاهای هدف را تسهیل می‌کنند. بازخوردهای حسی مناسب یا القای ریتم به گفتار به درمان کمک می‌کند. 
  • درمان زودهنگام و منظم می‌تواند بهبود قابل توجهی ایجاد کند.  جلسات درمانی باید به صورت فشرده و منظم با برنامه روتین حداقل هفته‌ای سه جلسه درمانی پیگیری شود. 
  • آموزش والدین برای تمرین و تقویت استراتژی‌ها در خانه.
  • برخی مداخلات تحریک مغزی مانند تحریک الکتریکی مغز (tDCS) و تحریک مغناطیسی مغز (rTMS) به عنوان درمان مکمل اثرات مثبتی روی نتایج درمان دارد. 
  • در موارد شدید اختلال آپراکسی استفاده از روش‌های جایگزین برای ارتباط توصیه می‌شود. 

نتیجه‌گیری

آپراکسی گفتار، چه رشدی و چه اکتسابی، نیاز به مداخلات مبتنی بر شواهد و متناسب با هر فرد مبتلا دارد. تشخیص و درمان زودهنگام در افزایش و تسریع نتایج درمان بسیار مهم است. 

بدون دیدگاه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *