پیراستام برای تسریع رشد کودکان و عوارض جانبی مهم!

2 سال و 3 ماه از تولد علی می‌گذرد و او هنوز تک کلمه حرف می‌زند. گاهی از ترکیب‌های دوکلمه‌ای هم استفاده می‌کند. هوش او خوب است و رشد حرکتی نرمال بوده. تقریبا همه صحبت‌های اطرافیان را متوجه می‌شود ولی مادرش از تاخیر گفتاری نگران است. هر بار که پسرش را با بچه‌های هم سن و سال مقایسه می‌کند، یا در مورد وضعیت گفتاری پسرش مورد سوال قرار می‌گیرد، بیشتر نگران می‌شود. بالاخره بعد از مشورت و پرس و جو همسرش را متقاعد می‌کند که به یک روانپزشک اطفال مراجعه کنند. 

پزشک بعد گرفتن شرح حال مختصر یه نسخه تحویل آن ها می‌دهد. اسم دارو نوتروپیل (Nootropil) یا همان پیراستام است. والدین دارو را گرفته و بر اساس تجویز پزشک مصرف آن را شروع می‌کنند. بعد از مدتی از مصرف پیراستام احساس می‌کنند که ترکیب‌های دو کلمه‌ای علی بیشتر شده، ولی یک مسئله دیگر نگرانشان می‌کند. علی ناآرام شده و روزبه روز شلوغ‌تر و غیرقابل کنترل‌تر می‌شود. افزایش تحریک پذیری و اضطراب بکب از عوارض مهم پیراستام است و ظاهرا علی تحت تاثر این عوارض جانبی دچار مشکلات فوق شده است. مادر نگران و سراسیمه بدون فوت وقت پیش پزشک برمی‌گردد. 

پزشک این بار برای کنترل بیش فعالی کودک، ریسپریدون را تجویز می‌کند. مادر مصرف پیراستام را قطع می‌کند و ریسپریدون را بر اساس دستور پزشک به علی می‌دهد. گفتار علی بهتر شده ولی هنوز برخی صداها را نمی‌تواند تلفظ کند و ترکیبات پیچیده زبانی نیز ندارد. اما مشکل دیگری پیش می‌آید. چند شب بعد علی با گریه و جیغ از خواب می‌پرد، انگار کابوس دیده باشد. این ماجرا دو شب بعدی هم تکرار می‌شود. بعد از آن مادر مصرف ریسپریدون را قطع می‌کند. 

علی بعد از این ماجرا هجای اول برخی کلمات را تکرار می‌کند و این وضعیت روزبه روز بیشتر می‌شود. والدین دوباره پیش پزشک برمی‌گردن و وضعیت را تشریح می‌کنند. پزشک دوباره پیراستام را شروع می‌کند و همراه آن ریسپریدون و فلوکستین نیز تجویز می‌شود. داروی آخری را برای کابوس‌های شبانه تجویز می‌کند. والدین مصرف داروها را از سر می‌گیرند ولی وضعیت گفتاری علی بدتر می‌شود. به تعداد و شدت تکرارها افزوده می‌شود. مادر این بار به یک مشاور مراجعه می‌کند و مشاور گفتاردرمانی را پیشنهاد می‌دهد. مادر در اولین جلسه مضطرب و نگران شرح حال ماوقع را برای من تعریف کرد و فرآیند مشاوره و درمان آغاز شد. 

آنچه در بالا آمد سرگذشت واقعی خانواده‌ای است که ناخواسته و به دلیل نگرانی از تاخیر جزئی و بی اهمیت رشد گفتاری فرزندشان وارد مسیر اشتباهی شده‌اند. نوتروپیل با نام علمی پیراستام دارویی است که با تحریک گیرنده‌های موسکارینی استیل کولین و NMDA گلوتامات باعث تحریک مسیرهای عصبی مربوط به یادگیری در قشر مغز می‌شود و در بیماران سکته مغری و آلزایمر تجویز می‌گردد. با این مکانیسم، تاثیر پیراستام بر حافظه در بزرگسالان ثابت شده است. 

به همین دلیل برخی پزشکان پیراستام را برای کودکان مبتلا به تاخیر رشد تجویز می‌کنند. اما به دلیل اثرات تحریکی پیراستام، تجویز آن در کودکان می‌تواند منجر به بیش فعالی شود و برخی مطالعات احتمال ایجاد بیش فعالی را به عنوان عوارض جانبی پیراستام در کودکان گزارش کرده‌اند. بر این اساس شربت پیراستام برای کودکان می‌تواند عوارض جدی مانند بیش فعالی ایجاد کند. به همین دلیل احتمال دارد که بیش فعالی علی ناشی از اثرات پیراستام باشد. مساله تجویز پیراستام برای تاخیر گفتاری بدون بررسی کامل توانایی‌های شناختی و عدم ارجاع به گفتاردرمانی غیرقابل توجیه است. 

البته در مورد مراجع فوق، حتی قضیه تاخیر جدی گفتاری نیز زیر سوال است و به نظر می‌رسد حتی بدون مداخله گفتاردرمانی نیز، این تاخیر می‌توانست در یک محیط غنی زبانی و ارتباطی مرتفع گردد. مساله مهم دیگر بحث احتمال تشدید لکنت بعد از مصرف برخی داروهای سیستم اعصاب مانند ریسپریدون است. ریسپریدون با تحریک برخی مسیرهای عصبی مغز می‌تواند باعث به هم خوردن توازن نوروترانسمیتری و تغییر شدت لکنت شود. 

به همین دلیل موکدا توصیه می‌شود که رشد حرکتی، گفتاری و شناختی فرزند خودتان را حتما به عنوان یک ساختار و مجموعه به هم مرتبط و پیوسته در نظر گرفته و با دیگران مقایسه نکنید. در صورت وجود نگرانی حتما به غیر مراجعه به پزشک با متخصصین رشد حرکتی مانند گفتاردرمانگر، کاردرمانگر و روانشناس رشد مشورت کنید. در صورت عدم وجود عوال خطر متعدد و نشانه‌های جدی، لزومی به مداخلات دارویی نبوده و راهکارهای رفتاری به سادگی مشکل را حل خواهند کرد. به این نکته توجه کنید که یادگیری زبان و بسیاری پدیده‌ها در کودکی کاملا ناخودآگاه بوده و تلاش نادرست ما تنها مشکل را حادتر خواهد کرد.