فارسیاحساس پیری: تاثیر دیدگاه و باورهای افراد روی فرآیند پیر شدن جسم
آیا احساس پیری می‌تواند منجر به تسریع سالمند شدن ما شود؟ مانند همه موجودات زنده و حتی برخی پدیده‌های غیرزنده، بدن انسان نیز طی فرآیند رشد به سمت کهولت و سالمندی می‌رود. اندام‌های مختلف بدن هر کدام در سن تقویمی مشخصی شروع به پیرشدن و از دست دادن برخی سلول‌ها و خصوصیات می‌کنند. مغز تقریبا بعد از دهه دوم زندگی سلول‌های عصبی زیادی را به صورت روزانه از دست می‌دهد. عضلات به تدریج تحلیل می‌روند. سیستم شنوایی، پوست، بینایی، مو، اندام‌های داخلی و همه قسمت‌های بدن به تدریج دچار ضعف شده و آن کارایی قبلی خود را از دست می‌دهند. اما احساس پیری می‌تواند مستقل از فرآیند بیولوژیک سالمندی، در هر سنی ایجاد شده و فرآیند سالمند شدن بدن را سرعت ببخشد.
چرا پیر می شویم؟
در حال حاضر هیچ گریزی از پیری نیست. همه ما با گذشت زمان پیر شده و وارد دوره سالمندی می‌شویم. برخی سرخوشانه ادعا می‌کنند که سن فقط یک عدد است و سعی می‌کنند که با حفظ روحیه، خود را سالمند ندانسته و فاصله خود را از دوره کهولت و سالمندی دور بدانند. گروه دیگر اما دیگاه این خود جوان پندارها را به سخره می‌گیرند و برایشان افسوس می‌خورند که چقدر غیرواقع بین و سطحی هستند. در کنار این دو دیدگاه عمومی در مورد سالمندی، دانشمندان معتقدند نمی‌توان منکر نشانه‌ها و فرآیند بیولوژیکی پیری در بدن شد.
نشانه‌های مختلفی مانند سفید شدن موها یا کاهش دقت بینایی در بدن نمایان می‌شوند که حاکی از گذر زمان و عبور از دوره نوجوانی و جوانی است. واقعیت این است که با علم امروزی، بدن انسان تا ابد دوام نمی‌آورد. سیستم‌ها و قسمت‌های مختلف بدن که زمانی خوب کار می‌کردند به‌تدریج خراب شده و کارایی خود را از دست می‌دهند. اما ما چرا پیر می‌شویم؟ سالمند شدن محصول چه فرآیندهای بیولوژیک یا روان شناختی در بدن ما است؟
اولین یافته‌های علمی مهم در مورد پیری اواخر هزاره پیشین کشف و گزارش شد. این کشف در مورد قسمتی از ساختار کروموزوم انسان به اسم تلومر بود که از ژنوم سلول‌ها محافظت می‌کند. طول این تلومرها با گذشت زمان و تقسیم شدن سلول‌ها کوتاه‌تر می‌شود. تلومرها با افزایش سن اینقدر کوتاه می‌شوند که در نهایت باعث مرگ سلولی خواهند شد. دانشمندان ارتباط مستقیمی بین طول عمر کمتر و تلومرهای کوتاه تر گزارش کرده‌اند. تحقیقات روی افراد بالای ۶۰ سال نشان داد خطر مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی و عفونی در افرادی که تلومرهای کوتاه‌تری دارند، بیشتر است. به همین دلیل آن زمان طول تلومر را به عنوان مقیاس بیولوژیک سالمندی معرفی کردند. طول تلومر می‌تواند نشان دهنده وضعیت سلامت افراد نسبت به سن آنها باشد.
اما تحقیقات بعدی نشان داد که پیری ماهیتی پیچیده و چند بعدی دارد. به همین دلیل گروهی از دانشمندان معتقدند ارجاع به یک پروتئین نمی‌تواند به تنهایی فرایند پیری را توضیح داده و سن واقعی انسان را نشان دهد. بر این اساس طول تلومر باید همراه با عوامل مهم دیگر در نظر گرفته شود تا بتوان تخمین دقیق‌تری از سن واقعی افراد داشت. عواملی مانند از بین رفتن تدریجی کروموزوم مردانه و یائسگی در زنان می‌توانند فرایند پیری را تسریع کنند. همچنین استفاده نامناسب از برخی از اندام‌ها باعث ساییدگی و تسریع فرسودگی در آنها می‌شود. نمونه بارز این فرسودگی را می‌توان در آرتروز مفاصل و بخصوص فرسودگی مفصل زانو مشاهده کرد. از طرفی سیستم‌های مختلف بدن با توجه به سبک زندگی افراد به اشکال و میزان متفاوت از کهولت سن اثر پذیرفته و پیر می‌شوند.
سن تقویمی، سن بیولوژیک و سن ذهنی
سن تقویمی نشان دهنده تعداد سال‌های زندگی شما یا به تعبیری عددی است که آخرین بار روی کیک تولد خود گذاشته‌اید. از نظر علمی سن تقویمی شما ارتباطی با احساس پیری یا جوان بودن شما ندارد. با این وجود سن تقویمی لزوما با سن بیولوژیک و سن ذهنی شما برابر نیست.
تحقیقات نشان داده است سن بیولوژیک در افراد دارای سابقه بیماری روانی بیشتر از سن تقویمی آنها است. به تعبیری افراد مبتلا به بیماری‌های روانی مسن‌تر از سن واقعی یا سن تقویمی خود هستند. نشانگرهای زیستی و متابولیتی در بیماران روانی نشان دهنده پیری بیولوژیک در آن‌هاست. بر اساس این تحقیقات، سن بیولوژیک در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی ۲ سال بزرگتر از سن تقویمی آنها است. مطالعه دیگری نشان داد قرار داشتن در معرض آلودگی هوای شدید باعث ابتلا به نوع شدیدتر کرونا شده است. کرونا در این بیماران اثری معادل اضافه شدن ۱۰ سال به سن تقویمی آنها داشت.
در کنار سن تقویمی و سن بیولوژیک مفهوم دیگری به نام سن ذهنی نیز معرفی شده است. سن ذهنی به نوعی نشان‌دهنده جنبه‌های ذهنی و انتزاعی احساس پیری است. طرفداران این مفهوم معتقدند انسان به اندازه‌ای که احساس پیری می‌کند، پیر است. البته از نظر علمی سن تقویمی ارتباط کمی با احساس پیری در شما دارد. یعنی سن ذهنی افراد می‌تواند بیشتر، برابر یا کمتر از سن تقویمی آنها باشد. احساس پیری زودرس در افراد میانسال یا احساس میانسالی در دوره سالمندی پدیده‌هایی شناخته شده هستند.
سبک زندگی سالم و مناسب می‌تواند مرگ سلول‌ها و پیرشدن برخی سیستم‌ها و اندام‌های بدن و احساس پیری را عقب بیاندازد. افراد با سبک زندگی سالم دوران سالمندی بهتری در مقایسه با دیگران دارند. به عنوان مثال ورزش کردن و تقویت عضلات بدن باعث افزایش ذخیره عضلانی و عقب انداختن فرآیند پیری در آنها می‌شود. این کار می‌تواند سن بیولوژیک را حتی کمتر از سن تقویمی نشان دهد.
همچنین افزایش ذخیره مغزی با چالش‌های ذهنی، یادگیری‌های جدید، مطالعه و در صورت لزوم توانبخشی شناختی می‌تواند مرگ سلول‌های عصبی را کند و مغز را جوان نگه دارد. این رویکرد حتی می‌تواند بروز بیماری غیرقابل پیشگیری مانند آلزایمر را سال‌ها به عقب بیاندازد. این کارها می‌تواند احساس پیری و سن ذهنی و بیولوژیک را به شکل قابل توجه کاهش داده و تعدیل کند.
آیا پیری تنها در ذهن ما شکل می گیرد؟
بر اساس تحقیقات متعدد افرادی که احساس جوانی می‌کنند احتمالا زندگی طولانی‌تری خواهند داشت. بر اساس یافته‌های تحقیقات معتبر علمی، داشتن دیدگاه مثبت درباره زندگی باعث افزایش طول عمر می‌شود. همچنین خوش بینی با افزایش 15 درصدی طول عمر ارتباط دارد. از طرف دیگر، سن ذهنی پایین‌تر یا به عبارتی احساس جوان‌تر بودن در مقایسه با سن تقویمی، نشان دهنده سلامت بیشتر مغز است.
بر این اساس نوع دیدگاه و برداشت افراد نسبت به سن و طول عمر، بسیار مهم بوده و اثر قابل توجه بر سن بیولوژیک و طول عمر آنها دارد. به طور کلی می‌توان گفت سن پدیده‌ای چند بعدی است. عوامل روان شناختی و بیولوژیک و تعامل پیچیده بین آنها در نهایت سن واقعی و طول عمر انسان را تعیین می‌کند. به همین دلیل توصیه به داشتن دیدگاه خوش بینانه در مورد زندگی منطقی است. با این وجود داشتن نگرش مثبت به عمر همیشه آسان نیست. بخصوص که داشتن این نگرش خود ارتباط مستقیمی با سلامت جسمی و روابط اجتماعی دارد.
پیری پدیده ای پیچیده و چندبعدی است. با افزایش سن وضعیت جسمی ما تغییر کرده و رو به تحلیل می‌رود. همزمان با پیر شدن وضعیت روانی ما هم متناسب با افزایش سن تغییر می‌کند. از طرفی وضعیت جسمی و روانی ما روی همدیگر اثر گذاشته و دیدگاه و تجربه ما از فرآیند پیر شدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد. سن تقویمی و سن بیولوژیک شاخص‌های مهم در پزشکی بوده و در مرکز توجه تحقیقات سالمندی قرار دارند. با این وجود سلامت روان، حفظ نگرش مثبت به زندگی و پیشگیری از احساس پیری زودهنگام می‌تواند به تجربه ما از سالمند بودن رنگ و بوی دیگری داده و از پیری زودهنگام و کاهش طول عمر پیشگیری کند.
بدون دیدگاه